Deze kaart toont het machtige Afrika, een gewiste herinnering
De Volkskrant
Waarom zijn de Hollanders ooit naar Afrika getrokken? Anders dan veel mensen denken waren de grote rijkdom, kennis en cultuur van West-Afrika hier bekend. En dat trok de varende gelukszoekers aan. Toen het kolonialisme aanving, werd die herinnering aan deze rijke beschavingen vervolgens van de kaart gewist.
In 1324 maakte de Afrikaanse Mansa Musa (koning Moses) op zijn bedevaart naar Mekka een tussenstop in Caïro. Zijn gevolg van onder meer tienduizend met goud bepakte dragers en tientallen met goudstof en zout beladen kamelen, was zo overweldigend rijk dat het tijdelijk inflatie veroorzaakte in de Egyptische stad. (...)
Timboektoe, een van de voornaamste handelssteden van het koninkrijk van Mali, dat in de 15de en 16de eeuw zijn hoogtijdagen kende, stond vanaf het moment van deze intocht op de kaart. (...)
Dit beeld van een rijk en machtig Afrika botst met de grotendeels dominante westerse voorstelling van Afrika als een statisch en onveranderlijk continent ‘zonder geschiedenis’. Een beeld dat overheersend werd gedurende de periode van kolonialisme. Maar in de 14de eeuw was de rijkdom van verschillende Afrikaanse beschavingen bekend en begeerd, van Ethiopië tot de Swahili-stadstaten en de koninkrijken in de Sahel. Afrika was in deze periode niet de ‘periferie’, maar eerder onderdeel van het ‘centrum’ van de toen bekende wereld. (...)
Maar het was vooral de snelle opkomst van de handel via de Atlantische Oceaan die uiteindelijk de steden in de Sahel hun invloedrijke positie ontnam. Die zeevaart veroorzaakte een verschuiving van het machtscentrum naar de kustgebieden, in zowel Afrika als Europa. Toen Afrika tot aan de evenaar per boot bereikbaar werd, verloren de Sahel-handelssteden hun strategische positie en kwam de macht van de koningen onder druk te staan. De wereldfaam van deze steden bleef echter nog enige tijd zichtbaar. Toen Willem Blaeu in 1635 zijn beroemde wereldkaart drukte, werd de Zuid-Atlantische oceaan nog de Oceanus Aethiopicus genoemd. Grote handelssteden als Timboektoe, Goa en Kano waren nog duidelijk zichtbaar op de kaart. (...)
Dit beeld zou snel kantelen. (...) Ze werden zo irrelevant geacht dat ze uiteindelijk zelfs ontbraken op de nieuwe landkaarten. (...)
Die behoorlijk lege kaarten van Afrika zetten de mythe kracht bij van een onontwikkeld continent dat ‘beschaafd’ diende te worden. Dat idee legitimeerde vervolgens het nieuwe imperialisme waarmee Europese landen in de 19de eeuw hele delen van Afrika toe-eigenden. (...)
De Atlas Catalán van Abraham Cresques, 1375, collectie Bibliothèque Nationale de France, Parijs. Bron: Wikimedia.
Tags: #nederlands #afrika #kolonialisme #imperialisme #kolonie #mali #timboektoe #mansa_musa ##koloniale_geschiedenis #cartografie #kaarten #sahel #ethiopie #swahili-stadstaten #hausa #Djenné #Gao #Niger #dar_al-islam #Taghaza #Tombouctou_Manuscripts_Project #Willem_Blaeu
