Graaf Johan Maurits, gouverneur in Brazilië, profiteerde ook als privé-persoon van slavernij

NRC

Erik Odegard over Johan Maurits De West-Indische Compagnie (WIC), namens wie Graaf Johan Maurits de kolonie bestuurde, vond dat zijn hofhouding veel te groot was. Zo bezat hij tachtig slaafgemaakten. (...)

Historici Carolina Monteiro en Erik Odegard deden voor het museum onderzoek naar de relatie van Maurits met de trans-Atlantische slavenhandel. Hun bevindingen zijn verwerkt in de zaalteksten en in een wetenschappelijk artikel dat in 2020 verscheen. Voor Odegard, inmiddels onderzoeker bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam, was dat niet genoeg: hij publiceert vrijdag het boek Graaf en gouverneur. Nederlands-Brazilië onder het bewind van Johan Maurits van Nassau-Siegen (1636-1644). (...)

„We weten dat hij als privé-persoon ook deelnam een de illegale smokkel van mensen uit Afrika. Die zette hij weg bij Portugese plantagehouders in het binnenland van Brazilië. Dat was goed voor zijn netwerk, want deze mensen steunden hem toen de WIC hem wilde terugroepen omdat hij te veel uitgaf.” (...)

„Want er waren in die tijd ook al mensen die bezwaar maakten tegen de slavernij, maar dat vond hij onnodige scrupuleusheyt.” (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #boeken #brazilie #wic #geschiedenis #koloniale_geschiedenis #pernambuco #johan_maurits #nederlands_brazilie #portugal #tachtigjarige_oorlog #slaven #slavernij #suiker #kunst #Caspar_Barlaeus #barlaeus #Joan_Blaeu #bleau #Georg_Marcgraf #marcgraf #Franciscus_Plante #plante #Willem_Piso #piso #Historia_Naturalis_Brasiliae #Jacob_van_Campen #Frans_Post #Albert_Eckhout #eckhout #brasiliana #zilvervloot #cartografie

Hoe ‘de media’ van toen rond 1600 bijdroegen aan de volkenmoord in zuidelijk Afrika

De Volkskrant

Nederlandse kolonisten troffen rond 1600 in zuidelijk Afrika de oudste bevolkingsgroepen ter wereld, de San en de Khoi. Deze Kaapbewoners werden door de Nederlanders afgebeeld als domme, dierlijke en zielloze holbewoners. Het was de opmaat voor een door de VOC gepleegde volkenmoord. (...)

Het is 4 augustus 1595 als Nederlandse kolonisten onder leiding van Cornelis Houtman hun anker laten zakken in de Mosselbaai. Daar, tijdens hun prille verkenningen van de Kaap, ontmoeten zij de San en de aan hen verwante Khoi. De Nederlanders noemen de San ‘Bosjesmannen’ en de Khoi ‘Hottentotten’, namen die door beide groepen inmiddels als zeer denigrerend worden ervaren.

Zowel de Khoi, een volk van herders, als de San dragen bontmantels, zoals de hier afgebeelde San-mantel van jakhalspelzen. (...)

In de eerste tekeningen die Nederlanders van de Kaapbewoners maken, tonen zij de Khoi en de San gewikkeld in verse schapendarmen. Dat vindt men in Nederland weerzinwekkend en barbaars. Ook het feit dat zij zich insmeren met dierenvet wordt als iets walgelijks gezien. De Nederlanders begrijpen niets van de Khoi en de San. Hoe kun je leven zonder centrale overheid? Ze zien ook geen religie in de levensstijl van de Afrikaanse gemeenschappen. Ingewanden etende, domme, dierlijke en zielloze holbewoners, zo typeren de kolonisten de kaapbewoners. En als kannibalen – dat zij dat waren, is nooit bewezen. (...)

(Tekst gaat door onder de tekening)

Carel Allard, ‘Binnelandse Africanen’, uit: Orbis Habitabilis Oppida et Vestitus, Amsterdam ca. 1692. Beeld: Rijksmuseum.

[I]n werkelijkheid wikkelden de Khoi en San droge repen huid om enkels en scheenbenen ter voorkoming van slangenbeten. En wat dat vet betreft: dat diende ter bescherming tegen de winterkou, iets dat veel Hollanders zelf ook deden.

Naast dit door de Nederlanders gecreëerde beeld van zuidelijk Afrika als hel vol barbaarse bewoners, positioneren de kolonisten zich als verlosser. (...)

Want de San zijn niet van plan hun jachtgronden en waterbronnen zonder verzet aan de nieuwkomers af te staan. Hun in slangengif gedoopte pijlen doden oprukkende koloniale boeren. Hoe groter het koloniale territorium, hoe meer de San hun gebied beschermen. De Khoi stelen vee van de boeren. Jullie ons land, wij jullie vee, zal de gedachte zijn geweest.

Rond 1770 houden San-groepen op zo’n 700 kilometer van de Kaap honderden huifkarren van trekboeren tegen. Als represaille organiseert het VOC-bestuur een klopjacht. (...)

Militair cartograaf Robert Jacob Gordon schrijft in 1778 dat de San, inclusief hun kinderen, door boeren worden gedood en dat hij wil bemiddelen tussen de partijen, om de ‘dagelijkse massacre onder de arme schepsels te doen ophouden’. Gordon noemt ‘onse boeren’ slechte mensen en zegt dat deze moordpartijen voor hen niets voorstellen. In een latere brief voorspelt hij dat de ‘overheerschende Europeanen’ de ‘naturelyke inwoonders der landen’ op verschillende manieren zullen doen verdwijnen.

In 1792 neemt de Politieke Raad een resolutie aan die het doden van de San moet beëindigen. (...)

Toch is het vermoorden van de San daarmee niet ten einde. Er zijn genoeg bronnen uit de laatste vier eeuwen, tot een aantal decennia geleden, die getuigen van een gewoonterecht om de San naar believen te doden. Door de boeren, en in hun kielzog ook door andere groepen. Niet alleen in gewapende conflicten, maar ook zomaar. Voor de jacht of voor de lol, als tijdverdrijf.

Hele artikel

Tags: #nederlands #afrika #kolonialisme #imperialisme #kolonie #koloniale_geschiedenis #cartografie #boeren #zuid-afrika #kaap #kaapkolonie #zuidelijk_afrika #khoi #san #bosjesmannen #hottentotten #beeldvorming #media #massamedia #stereotype #racisme #discriminatie #moorden #uitmoorden #voc

Deze kaart toont het machtige Afrika, een gewiste herinnering

De Volkskrant

Waarom zijn de Hollanders ooit naar Afrika getrokken? Anders dan veel mensen denken waren de grote rijkdom, kennis en cultuur van West-Afrika hier bekend. En dat trok de varende gelukszoekers aan. Toen het kolonialisme aanving, werd die herinnering aan deze rijke beschavingen vervolgens van de kaart gewist.

In 1324 maakte de Afrikaanse Mansa Musa (koning Moses) op zijn bedevaart naar Mekka een tussenstop in Caïro. Zijn gevolg van onder meer tienduizend met goud bepakte dragers en tientallen met goudstof en zout beladen kamelen, was zo overweldigend rijk dat het tijdelijk inflatie veroorzaakte in de Egyptische stad. (...)

Timboektoe, een van de voornaamste handelssteden van het koninkrijk van Mali, dat in de 15de en 16de eeuw zijn hoogtijdagen kende, stond vanaf het moment van deze intocht op de kaart. (...)

Dit beeld van een rijk en machtig Afrika botst met de grotendeels dominante westerse voorstelling van Afrika als een statisch en onveranderlijk continent ‘zonder geschiedenis’. Een beeld dat overheersend werd gedurende de periode van kolonialisme. Maar in de 14de eeuw was de rijkdom van verschillende Afrikaanse beschavingen bekend en begeerd, van Ethiopië tot de Swahili-stadstaten en de koninkrijken in de Sahel. Afrika was in deze periode niet de ‘periferie’, maar eerder onderdeel van het ‘centrum’ van de toen bekende wereld. (...)

Maar het was vooral de snelle opkomst van de handel via de Atlantische Oceaan die uiteindelijk de steden in de Sahel hun invloedrijke positie ontnam. Die zeevaart veroorzaakte een verschuiving van het machtscentrum naar de kustgebieden, in zowel Afrika als Europa. Toen Afrika tot aan de evenaar per boot bereikbaar werd, verloren de Sahel-handelssteden hun strategische positie en kwam de macht van de koningen onder druk te staan. De wereldfaam van deze steden bleef echter nog enige tijd zichtbaar. Toen Willem Blaeu in 1635 zijn beroemde wereldkaart drukte, werd de Zuid-Atlantische oceaan nog de Oceanus Aethiopicus genoemd. Grote handelssteden als Timboektoe, Goa en Kano waren nog duidelijk zichtbaar op de kaart. (...)

Dit beeld zou snel kantelen. (...) Ze werden zo irrelevant geacht dat ze uiteindelijk zelfs ontbraken op de nieuwe landkaarten. (...)

Die behoorlijk lege kaarten van Afrika zetten de mythe kracht bij van een onontwikkeld continent dat ‘beschaafd’ diende te worden. Dat idee legitimeerde vervolgens het nieuwe imperialisme waarmee Europese landen in de 19de eeuw hele delen van Afrika toe-eigenden. (...)

Hele artikel

De Atlas Catalán van Abraham Cresques, 1375, collectie Bibliothèque Nationale de France, Parijs. Bron: Wikimedia.

Tags: #nederlands #afrika #kolonialisme #imperialisme #kolonie #mali #timboektoe #mansa_musa ##koloniale_geschiedenis #cartografie #kaarten #sahel #ethiopie #swahili-stadstaten #hausa #Djenné #Gao #Niger #dar_al-islam #Taghaza #Tombouctou_Manuscripts_Project #Willem_Blaeu