‘Verlos ons van deze verdorven mensen’, schreven de oorspronkelijke bewoners van Brazilië
De Volkskrant
In Nederland bevinden zich zes brieven in Tupi-taal. Het zijn ooggetuigenverslagen van de overheersing van Nederlandse kolonisten in Brazilië, vanuit Braziliaans perspectief. Het zijn de enige door oorspronkelijke bewoners geschreven teksten in deze taal die bewaard zijn gebleven uit de 17de eeuw. (...)
In een brief uit 1645 van Antônio Felipe Camarão staat: ‘Verlos ons van deze verdorven mensen!’ Camarão schreef in zijn eigen taal, het Tupi. Hij was een Potiguara, een van de oorspronkelijke volken in Brazilië, en hij schrijft hier over de Nederlandse kolonisten die het land hadden bezet. De brief is een ooggetuigenverslag en toont Camarão’s kijk op de zoveelste Europese indringer in zijn land. (...)
Om te begrijpen hoe de brieven van Camarão in Nederland zijn terechtgekomen, moeten we terug naar de Tachtigjarige Oorlog, tussen Spanje en de Nederlanden. Die vochten hun strijd ook uit in de koloniale gebieden. Via de West-Indische Compagnie (WIC) probeerde de Republiek gebieden onder de Spaanse kroon te veroveren. De Nederlanders veroverden zo tussen 1630 en 1654 een gebied in Noordoost-Brazilië waar met slavenarbeid suiker werd geproduceerd, dat bekend kwam te staan als Nederlands-Brazilië. Al die tijd waren er gevechten tussen de inwoners en de kolonisten, waarbij oorspronkelijke bewoners aan beide zijden van het conflict deelnamen. (...)
Al in 1624 sloten Nederlandse bestuurders een bondgenootschap met een deel van het Potiguara-volk. Twee van hen, Pedro Poti en Antônio Paraupaba, reisden het jaar daarop met de verslagen vloot mee terug naar de Verenigde Provinciën. In Europa bekeerden deze mannen zich tot het calvinisme. Ze gaven de WIC en de Staten-Generaal cruciale informatie over Brazilië, wat zou leiden tot de inname van Olinda in 1630. Dit zijn de mannen aan wie Camarão zijn brieven schreef. (...)
Toen de lokale elite in 1645 in opstand kwam tegen de Nederlandse kolonisten, bleven Poti en Paraupaba trouw aan de Nederlandse zaak. Daardoor kwamen zij tegenover hun eigen familieleden te staan. Zoals Antônio Felipe Camarão, die een compagnie soldaten aanvoerde die aan de zijde van de opstandige inwoners vocht. De Potiguara-brieven werden geschreven in deze context. Camarão roept daarin zijn volksgenoten op om de ‘ketterse calvinisten’ te verjagen en zich bij hen aan te sluiten in een verenigd Potiguara-verbond. In een ervan schrijft hij die smekende woorden aan zijn verwanten: ‘Verlos ons van deze verdorven mensen.’ (...)
Er is zelfs een antwoord van Pedro Poti, waarin duidelijk wordt in welke benarde situatie tegenover elkaar de Potiguara waren beland. In die brief weigert Poti de nieuwe kolonisatoren de rug toe te keren, want, schrijft hij, de Portugezen gaan steeds maar door met de oorspronkelijke bewoners in gevangenschap te dwingen. Dan zijn ze beter af met de Nederlanders, vindt hij, ervan overtuigd dat de Potiguara onder Nederlands bewind boven alles hun vrijheid konden bewerkstelligen. (...)
> Zie ook: Hoe de Potiguara in Brazilië werden verscheurd door de oorlog tussen de Nederlanders en de Portugezen (Trouw)
> Meer over Nederlands Brazilië (Wikipedia)
> Boek: C.R. Boxer, De Nederlanders in Brazilië
De Nederlandse belegering van Olinda en Recife tijdens een oorlog die de Potiguara uit elkaar dreef, 1630. Bron: Wikimedia.
Tags: #nederlands #nederland #holland #brazilie #nederlands-portugese_oorlog #portugal #kolonialisme #koloniale_geschiedenis #potiguara #olinda #recife #suikerplantages #inheemse_volken #indians #pedro_poti #felipe_carmarão #nederlands_brazilie #tupi #johan_maurits_van_nassau
