Winnetou is de ideale mens

Literatuur - Nu zijn Duitse en Nederlandse uitgever Karl May cancellen, betoogt Ger Groot dat zij diens werk verkeerd lezen. May had een hardnekkig geloof in menselijke gelijkheid.

Uitgeverij Meulenhoff Boekerij heeft met onmiddellijke ingang de boeken van Karl May met de indiaanse held Winnetou uit de handel genomen. Ze volgt daarin de Duitse uitgeverij Ravensburger Verlag die, na kritiek van activisten op het ‘geromantiseerde’ en ‘clichématige’ beeld van de inwoners van Noord-Amerika, Mays Winnetou-boeken onverenigbaar achtte met haar strijd voor diversiteit en tegen culturele toe-eigening. „Het was nooit onze bedoeling met deze titels de gevoelens van anderen te kwetsen.”

Over gekwetstheid valt moeilijk te twisten, want gevoelens zijn nu eenmaal alleen toegankelijk voor wie hen zelf koestert. Of ze terecht zijn, is een andere zaak – en daarover zou het moeten gaan. (...)

Wat waren [de vooroordelen] in het derde kwart van de 19de eeuw, toen May zijn boeken schreef? Racisme en de overtuiging dat er tussen verschillend gekleurde mensen moreel en cultureel een duidelijk ‘hoger’ en ‘lager’ was, waren nog pasmunt. May keerde zich daar met niet aflatende ijver tegen. Bij monde van zijn alter-ego Old Shatterhand verklaart hij onomwonden „dat ik geen ras voor beter dan een ander houd, want er zijn bij alle volken en in alle landen goede en ook slechte mensen”. (...)

Mays verhalen bevestigen dat. (...)

Aan de zijde der blanken is dat niet anders, maar als May érgens zijn vitriool laat vloeien dan is het hier. „Wat een verschil tussen mijn witte metgezellen en deze door hen verachte indianen!” schrijft hij. Vrijwel onvoorwaardelijk neemt hij het voor de laatsten op. „Het land dat ze bewoonden was ontegenzeglijk van hen, het werd hun afgenomen. [...] Als de roodhuiden opkwamen voor hun rechten, werd dat beantwoord met kruit en kogels...”

Fel keert May zich tegen het Amerikaans racisme en de Klu Klux Klan en (in zijn verhalen in de Arabische wereld) de daar nog altijd welig tierende slavenhandel. Even onbarmhartig geselt hij de natuurvernietiging die de Europeanen in Amerika aanrichten. „Als de buffalo nu uitgestorven is, dan is dat alleen de schuld van de blanke.” Op al deze gebieden was Karl May zijn tijd ver vooruit. (...)

Winnetou is uiteindelijk Mays grootste held: de mens zoals hij bedoeld is te zijn. Een cliché, ja misschien, maar dat zijn nu eenmaal alle helden: stempelfiguren (dat betekent ‘cliché’) die de lezer ter navolging worden voorgehouden.

Is dat ‘culturele toe-eigening’? Eerder is het een hardnekkig geloof in de menselijke gelijkheid. Dat betekent géén pleidooi voor culturele gelijkschakeling, maar betekent wel dat alleen op grond dáárvan een vreedzaam bestaan tussen alle volkeren mogelijk is. (...)

Terwijl Salman Rushdie nog in het ziekenhuis ligt omdat ook over zijn werk mensen ‘gekwetst’ zijn, laten Meulenhoff en Ravensburger Verlag zien dat hun ontzetting daarover weinig zoden aan de dijk zet. Wat is erger, hun morele wankelmoedigheid of hun kennelijke onbegrip van wat literatuur eigenlijk is en wil?

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #karl_may #may #winnetou #ravensburger_verlag #meulenhoff #meulenhoff_boekerij #diversiteit #culturele_toe-eigening #old_shatterhand #cancelcultuur