Schrijvers zijn Salman Rushdie dank verschuldigd

NRC > English version

Literatuur - Schrijvers zijn een makkelijk doelwit voor kwaadwillende machthebbers, schrijft Margaret Atwood. Dat wist Rushdie, die desondanks de artistieke uitingsvrijheid bleef verdedigen. (...)

Rushdie kwam in 1981 als een komeet de literaire wereld binnen met Middernachtskinderen, zijn tweede roman en dat jaar bekroond met de Booker-prijs. Geen wonder ook: het vernuft, de draagwijdte, het historische bereik en de verbale vaardigheid waren adembenemend, en het boek opende de deur voor volgende generaties schrijvers die voorheen misschien het gevoel hadden dat hun identiteit of thematiek hen uitsloot van de caleidoscopische Engelstalige literatuur. (...)

In elke toekomstige herdenking van vermoorde, gemartelde, gevangengezette en vervolgde schrijvers zal Rushdie een prominente plaats innemen. Op 12 augustus werd hij door een aanvaller op het podium neergestoken tijdens een literaire bijeenkomst in Chautauqua, een eerbiedwaardige Amerikaanse instelling in de staat New York. (...)

Ongetwijfeld werd deze aanslag op hem gepleegd vanwege zijn vierde roman, De duivelsverzen, een satirische fantasie die naar zijn eigen mening ging over de verwarring bij immigranten uit (bijvoorbeeld) India in Groot-Brittannië, maar die als instrument werd ingezet in een politieke machtsstrijd in een ver land.

Als je bewind onder druk staat, brengt een boekverbrandinkje wat afleiding voor het volk. (...)

In het geval van Rushdie was de macht die hem als pion gebruikte ayatollah Khomeiny van Iran. In 1989 sprak hij een fatwa uit – ruwweg het equivalent van de kerkbannen die pausen in de Middeleeuwen en de Renaissance als wapen gebruikten tegen seculiere machthebbers, maar ook tegen theologische uitdagers als Maarten Luther. (...)

Rushdie zelf zat noodgedwongen jarenlang ondergedoken. (...)

Maar hij liet nooit de kans voorbijgaan om zich uit te spreken voor de beginselen die hij zijn hele schrijversleven had belichaamd. Daarbij stond de vrijheid van meningsuiting voorop. (...) [H]et recht op vrije meningsuiting omvat niet het recht om te belasteren, om kwaadwillig en schadelijk te liegen over aantoonbare feiten, om doodsbedreigingen te uiten of voor moord te pleiten. Dit zou strafrechtelijk vervolgd moeten worden.

Wat de mensen aangaat die over Rushdie nog altijd ‘ja, maar...’ zeggen – een variant op ‘hij had beter moeten weten’, à la ‘ja, heel erg van die verkrachting, maar waarom droeg ze dan ook zo’n kort rokje’ – kan ik alleen maar opmerken dat er geen volmaakte slachtoffers zijn. Zoals er ook geen volmaakte kunstenaars zijn en geen volmaakte kunst bestaat. (...)

Wie in een pluralistische democratie leeft, wordt omringd door een veelheid van stemmen, die soms dingen zullen zeggen die ons niet bevallen. Wie niet bereid is hun recht van spreken te handhaven, zoals Salman Rushdie zo vaak wel heeft gedaan, zal uiteindelijk in een tirannie leven.

Rushdie was er niet op uit een held van het vrije woord te worden, maar is dit nu wel. Alle schrijvers, overal – voor zover geen staatslakeien of gehersenspoelde robots – zijn hem veel dank verschuldigd.

Hele artikel

Tags: #nederlaands #boeken #literatuur #vrijheid_van_meningsuiting #belediging #leugens #waarheid #laster #nepnieuws #propaganda #rushdie #salman_rushdie #atwood #margaret_atwood

If we don’t defend free speech, we live in tyranny: Salman Rushdie shows us that

Margaret Atwood (The Guardian) > Nederlandse versie | In Dutch

The Satanic Verses author didn’t plan to become a hero, but as he recovers from this attack, the world must stand by him. (...)

Rushdie exploded on to the literary scene in 1981 with his second novel, Midnight’s Children, which won the Booker prize that year. No wonder: its inventiveness, range, historical scope and verbal dexterity were breathtaking, and it opened the door to subsequent generations of writers who might previously have felt that their identities or subject matter excluded them from the movable feast that is English-language literature. (...)

In any future monument to murdered, tortured, imprisoned and persecuted writers, Rushdie will feature large. On 12 August he was stabbed on stage by an assailant at a literary event at Chautauqua, a venerable American institution in upstate New York. (...)

Without doubt, this attack was directed at him because his fourth novel, The Satanic Verses, a satiric fantasy that he himself believed was dealing with the disorientation felt by immigrants from (for instance) India to Britain, got used as a tool in a political power struggle in a distant country.

When your regime is under pressure, a little book-burning creates a popular distraction. (...)

In Rushdie’s case, the power that used him as a pawn was the Ayatollah Khomeini of Iran. In 1989, he issued a fatwa – a rough equivalent to the bulls of excommunication used by medieval and renaissance Catholic popes as weapons against both secular rulers and theological challengers such as Martin Luther. (...)

Rushdie himself spent many years in enforced hiding. (...)

However, he never missed an opportunity to speak out on behalf of the principles he’d been embodying all his writing life. Freedom of expression was foremost among these. (...) [T]he right to freedom of expression does not include the right to defame, to lie maliciously and damagingly about provable facts, to issue death threats, or to advocate murder. These should be punished by law. (...)

As for those who are still saying, “yes, but …” about Rushdie – some version of “he should have known better”, as in “yes, too bad about the rape, but why was she wearing that revealing skirt” – I can only remark that there are no perfect victims. (...)

Living in a pluralistic democracy means being surrounded by a multiplicity of voices, some of which will be saying things you don’t like. Unless you’re prepared to uphold their right to speak, as Salman Rushdie has done so often, you’ll end up living in a tyranny.

Rushdie didn’t plan to become a free-speech hero, but he is one now. Writers everywhere – those who are not state hacks or brainwashed robots – owe him a huge vote of thanks.

Complete article

‘Salman Rushdie never missed an opportunity to speak out on behalf of the principles he’d been embodying all his writing life.’ The author in February 1989. Photograph: Adam Butler/PA.

Tags: #books #literature #rushdie #salman_rushdie #free_speech #atwood #margaret_atwood #libel #defamation #lies #lying #fake_news #propaganda