Louis Couperus: wat een schrijver!

NRC

100ste sterfdag Couperus - De status van Louis Couperus als groot Nederlands schrijver hoeft niet langer te worden bevochten. Zijn beste werk is verbluffend modern en direct, schrijft Bas Heijne.

De stille kracht van Louis Couperus, wat mij betreft de beste roman ooit in Nederland geschreven, las ik voor het eerst ergens in de jaren tachtig, in een ziekenhuisbed na een uit de hand gelopen blindedarmoperatie. Ik was twintiger, gedebuteerd als schrijver, en had al een aantal andere romans van Couperus gelezen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Louis Couperus in 1899 in Indonesië. Rechts zijn vrouw, hijzelf, zijn schoonmoeder, de broer van zijn vrouw, een zuster van zijn vrouw en de man van zijn schoonzuster. Fotocollectie Rijksvoorlichtingsdienst.

Maar er is niets gerieflijks of nostalgisch aan De stille kracht. Onverbiddelijk worden in de roman de drie symbolen van westerse hegemonie, van Hollandse koloniale overheersing, neergehaald – de residentie van Otto van Oudijck in Laboewangi, die nadat hij de plaatselijke bevolking tegen zich in het harnas heeft gejaagd, plotseling wordt bestookt door occulte krachten, het huis van de goedbedoelende Eva Eldersma, vrouw van de secretaris, die haar kunstzinnige objecten waarmee ze haar Indische woning heeft aangekleed aangetast en vernietigd ziet worden door vocht en hitte. En last but not least is er het naakte lichaam van Léonie van Oudijck, de chronisch overspelige vrouw van de resident, dat in de Indische badkamer door rode fluimen uit onzichtbare monden bespuwd wordt. In alle drie de Hollandse personages knakt er iets, alle drie zien hun principes, idealen en hartstochten bezoedeld en – in het geval van Léonie letterlijk – bespuwd en besmeurd. Alle drie blijken ze op een fatale manier blind te zijn geweest voor hun ongrijpbare omgeving, opgesloten als ze waren in hun eigen beperkte blik. (...)

Alles wat wij beschaving en cultuur noemen zijn pogingen de werkelijkheid te beheersen en te overheersen – en er hoeft maar dít te gebeuren of het bouwwerk begint te wankelen. We raken de greep op de wereld om ons heen kwijt en, belangrijker, ook op ons innerlijk, onze eigen geest. Otto van Oudijck en Eva Eldersma zijn mensen die zich niet alleen hardhandig bewust worden van de beperktheid van hun blik op het Indië waarover zij dachten te heersen, maar worden gedwongen tot het besef dat ieder houvast dat gezocht wordt in deze wereld altijd tijdelijk is, bezwering. (...)

Want iedere tijd schept een andere Couperus; zijn werk is er rijk genoeg voor. De nostalgische gezapigheid waarmee de Haagse dandy Couperus omkleed was geraakt, is nagenoeg verdwenen. Afgestoft toont Couperus zich opnieuw een modern schrijver, die zonder dat je hem geweld hoeft aan te doen, rechtstreeks tot je spreekt. Niets menselijks is hem vreemd, in de kern was de man allesbehalve estheet of onthechte dandy. Dat was buitenkant, een schild wellicht tegen de hem vaak zo vijandig gezinde buitenwereld. In zijn beste werk is Couperus nog steeds verbluffend direct. We herkennen alles, het gaat over ons.

Hele artikel

> Zie ook: Waar te beginnen met Couperus? (NRC)

Tags: #nederlands #nederland #boeken #literatuur #ontlezing #couperus #indie #nederlands_indie #stille_kracht #kolonie #kolonialisme

Het probleem van de vermarketing van literatuur

NRC

CPNB - De roman is al vaak doodverklaard. (...)

Ooit werd de Boekenweek bedacht om literatuur breder te verspreiden. Aan de waarde van het goede boek werd niet getwijfeld, en evenmin aan de belangstelling van lezers. Inmiddels neemt ontlezing hand over hand toe, en zo veranderde de rol van de CPNB. Het ging niet meer om de promotie van literatuur, maar om die van het boek in het algemeen. Inmiddels is ‘propaganda’ vervangen voor marketing.

Er wordt gekeken welke activiteiten het meest opleverden en welke ‘merken’ het nog goed doen. (...) [E]r verdwijnt ook iets wanneer er steeds meer reclame wordt gemaakt voor populaire genres, en de promotie van getalsmatig marginale genres wordt teruggeschroefd. Namelijk het besef dat literaire teksten een bijzondere waarde kunnen hebben, dat verbeelding in boekvorm iets teweeg kan brengen en dat romans onderdeel zijn van je cultuur. (...)

Op dit moment mikt het CPNB met de moed der wanhoop vooral op wat al populair is. Ze mikt op het algemene boek, zonder te kijken wat voor boek. En zo is het mogelijk dat leesbevordering nu mede bestaat uit het afraden van bepaalde boeken, omdat die te moeilijk zouden zijn. Lezen moet leuk zijn.

In een tijd waarin het voor Nederlanders zo moeilijk lijkt om met elkaar te leven, kan lezen nog zoveel meer doen. Je laten meeleven met een werkelijkheid die je niet kent, je verplaatsen in een andere identiteit. (...) Dat is de waarde van verbeelding, van lezen. Het CPNB zou er goed aan doen de marketing te laten voor wat het is en zich te bezinnen op de beginselen – om hopelijk tot de conclusie te komen dat het de moeite waard is om te promoten wat kwetsbaar en van waarde is.

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #boeken #literatuur #cpnb #leesvaardigheid #ontlezing #boekenweek #marketing #taal #taalgebied #nederlandse_taalgebied