Césaires hartstochtelijk proza tegen kolonialisme grijpt de lezer naar de keel

NRC

Essayistiek - De Franse schrijver, dichter en filosoof Aimé Césaire was een van de invloedrijkste publicisten over racisme. Zijn befaamde aanklacht Over het kolonialisme is nu vertaald. (...)

De zwarte Franse schrijver, dichter en filosoof Césaire (1913-2008) was een van de invloedrijkste publicisten over racisme en kolonialisme. Hij hanteerde het begrip Négritude, dat een emancipatoir breekijzer werd in de strijd tegen witte suprematie en onderdrukking. (...)

De Franse titel verwijst naar de Discours sur la méthode van Descartes, een monument van ‘helder en duidelijk’ denken waar volgens Césaire een wereld van onderdrukking en geweld achter schuilgaat. Een ‘grof beest’ dat ‘bloed vergiet en dood en verderf zaait’, te weten: het ‘onverdedigbare’ Europa. (...)

Hoe moedig de anti-koloniale stellingname van zijn essay was, blijkt al uit het jaartal. In 1955 was in Frankrijk het idee nog springlevend dat het kolonialisme een heilzame onderneming was geweest, de mission civilisatrice, Europa’s beschavingsmissie. Zet daar eens tegenover hoe Césaire fulmineert tegen koloniale ‘intimidatie, dwang, politie, belasting, diefstal, verkrachting, verplichte teelt, minachting, wantrouwen, verwaandheid, zelfgenoegzaamheid, onbeschoftheid, hersenloze elites’. (...)

Het kolonialisme misvormt en dehumaniseert niet alleen de onderdrukten, maar ook de onderdrukkers. Het heeft een ‘gif in de aderen van Europa gedruppeld’ en een proces van ‘verwildering’ op gang gebracht dat is geculmineerd in het nazisme. (...)

Die sympathie voor Sovjet-communisme hoeft niet te verwonderen, het communisme was in die jaren uitdrukkelijk anti-koloniaal en wierf wereldwijd onder zwarte activisten. Ook het huidige antiracisme ziet een verband tussen racisme en kapitalisme (getuige de nieuwe term ‘raciaal kapitalisme’). Wonderlijker is dat in de ‘burgerlijke’ pers het communistische engagement van vroege antiracisten soms ronduit over het hoofd wordt gezien of genegeerd. (...)

Uiteindelijk verging het ook Césaire niet goed in de communistische gelederen. Kort na Over het kolonialisme brak hij met de PCF. (...)

Kortom, niet langer de orthodoxe wetmatigheden van de klassenstrijd gaven de doorslag. De sociale scheidslijn was eerder, zoals de Amerikaanse socioloog W.E.B. Dubois aan het begin van de eeuw al had opgemerkt, die van kleur.

Hele artikel

Aimé Césaire: Over het kolonialisme. (Discours sur le colonialisme). Vertaald, ingeleid en geannoteerd door Grâce Ndjako. De Geus, 104 blz. € 11,99

Tags: #nederlands #boeken #kolonialisme #racisme #antiracisme #Léopold_Senghor #senghor #Frantz_Fanon #fanon #Aimé_Césaire #Césaire #negritude #descartes #europa #europese_expansie #communisme #kapitalisme #antikolonialisme #anton_de_kom #de_kom #Dubois