Multatuli is goed, maar Haafner is beter

NRC

Literatuur - En weer wordt Multatuli’s ‘Max Havelaar’ tot meest relevante werk gekozen. Maar wie een echt antikoloniale schrijver wil lezen, kiest voor Jacob Haafner, schrijft Marijke Vos. (...)

Op zoek naar het werk van iemand van kleur, bij voorkeur een vrouw.

Ik ben tegen iemand aangelopen, maar ik moet bekennen dat het een man is. Een man, wit, van Europese afkomst en ook nog eens ruim tweehonderd jaar geleden overleden. Het gaat om Jacob Haafner (1754-1809); lange tijd reiziger, handelaar en avonturier, met name in de Oost, voor hij zich sinds 1805 als schrijver op de kaart zette. Als eerste antikolonialist sprak hij zich fel uit tegen de Europese overheersing in landen overzee. (...)

Na deze prijsvraag volgden literaire reisverhalen. Eerst Lotgevallen op eene reize van Madras over Tranquebaar naar het eiland Ceilon (1806), toen Reize in eenen palanquin (1808) en tenslotte vlak na zijn overlijden Reize te voet door het eiland Ceilon (1810). Postuum volgden nog enkele tekstbundels, maar vooral de eerste drie reisverhalen waren tot halverwege de negentiende eeuw succesvol, met vertalingen in het Duits, Frans, Engels en Deens.

In deze reisverhalen vertelt Haafner over zijn rondreizen in India, Ceylon en Zuid-Afrika en zijn hekel aan de „onverzadelijke gouddorst en veroveringszucht” van de westerlingen. (...)

Volgens hem hadden de inlanders absoluut geen Europese denkbeelden of ‘beschaving’ nodig, eerder was het andersom; de Europeanen zouden iets van hen kunnen leren. Hij toonde zich faliekant tegen de Europese dominantie, voor emancipatie, voor vrijheid, voor gelijkheid en de uniciteit en waarde van elke cultuur op zich. (...)

Hele artikel

Tekening, gemaakt door de schrijver Jacob Haafner.

Tags: #nederlands #literatuur #boeken #haafner #jacob_haafner #multatuli #max_havelaar #kolonie #kolonialisme #uitbuiting #slavernij #schrijver #antikolonialisme

Ons antikoloniale verleden verdient nu alle aandacht

De Volkskrant

Het Nederlands kolonialisme en slavernijverleden staan hoog op de maatschappelijke agenda. Toch dreigt één onderwerp qua aandacht achter te blijven: ons antikoloniale verleden. Daar moet verandering in komen, betoogt historicus Sander van der Horst.

De kogel is door de kerk. Het kabinet heeft aangekondigd officieel excuses te maken voor het aandeel van de Nederlandse overheid in de slavernij. (...)

Toch wringt er iets. Want terwijl de slavernij, ons erfgoed en de koloniale oorlog in Indonesië (terecht) veel aandacht krijgen, blijven andere verhalen achter. Een van de belangrijkste is die van het antikolonialisme. Dat is het verhaal van Indonesische en Surinaamse activisten uit de koloniën die in de vorige eeuw in Nederland opkwamen voor onafhankelijkheid. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Het beeld van Anton de Kom in Amsterdam-Zuidoost, omstreden omdat het de Surinaamse verzetsheld half naakt laat zien.Beeld Guus Dubbelman / de Volkskrant

Eén van die activisten is gelukkig steeds bekender aan het worden: de Surinaamse schrijver Anton de Kom. Maar de eenzijdige focus op De Kom zorgt ervoor dat het grotere verhaal van verzet op de achtergrond raakt. Wie weet dat er Indonesische studenten in Leiden samenkwamen die later aan het roer van het onafhankelijke Indonesië zouden staan? Dat diezelfde Indonesiërs maandenlang zonder proces in een Haagse gevangenis zaten? Of dat De Kom samen met de Afro-Amerikaanse vrouw Ada Wright heel Nederland afreisde voor een antiracistische campagne? Dat de Indonesische vrouw Soekaesih een soortgelijke tour maakte om te pleiten voor de afschaffing van concentratiekamp Boven-Digul in Indonesië, waar ze zelf in had gezeten? En dat de Tweede Kamer meer dan tien jaar lang de Indonesische Roestam Effendi als lid had? (...)

Wat zegt het dat deze activisten in hun eigen tijd zo gewelddadig de mond werden gesnoerd en vervolgens zo lang werden vergeten? (...)

Er zou een antikoloniale herdenkingsdag moeten komen, waarbij door het hele land wordt stilgestaan bij het moedige verzet tegen kolonialisme. (...)

Hele artikel

> Ook onder de Nederlanders waren er vroeger al critici van het koloniale systeem. Zie Ewald Vanvugt, Nestbevuilers. 400 Jaar Nederlandse critici van het koloniale bewind in de Oost en de West.

Tags: #nederlands #nederland #kolonialisme #imperialisme #kolonie #koloniale_geschiedenis #stereotype #racisme #discriminatie #indie #indië #indonesie #suriname #inheemse_bevolking #oorspronkelijke_bevolking #suriname #antikolonialisme #anton_de_kom #de_kom #soekaesih #boven-digul #boven-digoel #concentratiekamp #nieuw-guinea #Roestam_Effendi #hatta

Césaires hartstochtelijk proza tegen kolonialisme grijpt de lezer naar de keel

NRC

Essayistiek - De Franse schrijver, dichter en filosoof Aimé Césaire was een van de invloedrijkste publicisten over racisme. Zijn befaamde aanklacht Over het kolonialisme is nu vertaald. (...)

De zwarte Franse schrijver, dichter en filosoof Césaire (1913-2008) was een van de invloedrijkste publicisten over racisme en kolonialisme. Hij hanteerde het begrip Négritude, dat een emancipatoir breekijzer werd in de strijd tegen witte suprematie en onderdrukking. (...)

De Franse titel verwijst naar de Discours sur la méthode van Descartes, een monument van ‘helder en duidelijk’ denken waar volgens Césaire een wereld van onderdrukking en geweld achter schuilgaat. Een ‘grof beest’ dat ‘bloed vergiet en dood en verderf zaait’, te weten: het ‘onverdedigbare’ Europa. (...)

Hoe moedig de anti-koloniale stellingname van zijn essay was, blijkt al uit het jaartal. In 1955 was in Frankrijk het idee nog springlevend dat het kolonialisme een heilzame onderneming was geweest, de mission civilisatrice, Europa’s beschavingsmissie. Zet daar eens tegenover hoe Césaire fulmineert tegen koloniale ‘intimidatie, dwang, politie, belasting, diefstal, verkrachting, verplichte teelt, minachting, wantrouwen, verwaandheid, zelfgenoegzaamheid, onbeschoftheid, hersenloze elites’. (...)

Het kolonialisme misvormt en dehumaniseert niet alleen de onderdrukten, maar ook de onderdrukkers. Het heeft een ‘gif in de aderen van Europa gedruppeld’ en een proces van ‘verwildering’ op gang gebracht dat is geculmineerd in het nazisme. (...)

Die sympathie voor Sovjet-communisme hoeft niet te verwonderen, het communisme was in die jaren uitdrukkelijk anti-koloniaal en wierf wereldwijd onder zwarte activisten. Ook het huidige antiracisme ziet een verband tussen racisme en kapitalisme (getuige de nieuwe term ‘raciaal kapitalisme’). Wonderlijker is dat in de ‘burgerlijke’ pers het communistische engagement van vroege antiracisten soms ronduit over het hoofd wordt gezien of genegeerd. (...)

Uiteindelijk verging het ook Césaire niet goed in de communistische gelederen. Kort na Over het kolonialisme brak hij met de PCF. (...)

Kortom, niet langer de orthodoxe wetmatigheden van de klassenstrijd gaven de doorslag. De sociale scheidslijn was eerder, zoals de Amerikaanse socioloog W.E.B. Dubois aan het begin van de eeuw al had opgemerkt, die van kleur.

Hele artikel

Aimé Césaire: Over het kolonialisme. (Discours sur le colonialisme). Vertaald, ingeleid en geannoteerd door Grâce Ndjako. De Geus, 104 blz. € 11,99

Tags: #nederlands #boeken #kolonialisme #racisme #antiracisme #Léopold_Senghor #senghor #Frantz_Fanon #fanon #Aimé_Césaire #Césaire #negritude #descartes #europa #europese_expansie #communisme #kapitalisme #antikolonialisme #anton_de_kom #de_kom #Dubois