Filosoof Olúfémi Táíwò: ‘Kolonisatie is maar een fractie van de Afrikaanse geschiedenis’

NRC

Dekolonisatie - De Amerikaanse filosoof en hoogleraar Olúfémi Táíwò schreef een tegendraads boek waarin hij zich verzet tegen de ‘obsessie’ met dekolonisatie. „Dit bevriest Afrikaanse cultuur in koloniale kaders.” (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Olúfémi Táíwò

Wat hij vertelde, werd de kern van Against Decolonization. Taking African Agency Seriously, dat onlangs in Nederlandse vertaling verscheen (Tegen dekolonisatie). Het is een hartstochtelijke, bij vlagen geestige maar ook kwade polemiek tegen wat de Amerikaaanse hoogleraar Olúfémi Táíwò een intellectuele obsessie vindt met politieke en culturele dekolonisatie. Daarmee bedoelt hij de wens om ook na onafhankelijkheid allerlei als koloniaal gebrandmerkte invloeden uit Afrikaanse samenlevingen te weren, tot en met het Engels als academische voertaal aan universiteiten.

Volgens Táíwò is dat een dubbele vergissing. Veel van wat doorgaat voor ‘westers’ is volgens hem een vorm van modernisering die juist moet worden omarmd. En wat geldt als authentiek Afrikaans, blijkt juist vaak eerder een product van het kolonialisme. Koloniale autoriteiten smoorden de ontwikkeling van Afrikaanse landen door ‘traditionele’ leiders te benoemen of aan zich te binden en door democratiseringsbewegingen de kop in te drukken. Ook lokaal kapitalisme werd bewust tegengewerkt. (...)

Tegen die achtergrond leidt het idee van voortdurende dekolonisatie volgens hem tot intellectueel provincialisme en ontkenning van Afrikaans agency, handelingsbekwaamheid. (...)

„Dekolonisatie één slaat op staatkundige onafhankelijkheid. Soevereiniteit. Ik zie dat als het eindpunt van het kolonialisme. Natuurlijk is er dan nog ongelooflijk veel werk te verzetten. Maar als je ook dat nog rekent tot dekolonisatie blijf je schatplichtig aan het kolonialisme. Als je dat ‘ontologiseert’, zo fundamenteel maakt, hoe kom je er dan ooit vanaf? Dat noem ik de tweede soort. Die vervalst het verleden, belemmert het zicht op de toekomst en hindert agency. Het bevriest Afrikaanse cultuur in koloniale kaders.” (...)

„Als je beweert dat een politiek of cultureel verschijnsel een erfenis is van het kolonialisme, zul je eerst een causaal verband moeten leggen. (...) Mensen hebben altijd zaken van elkaar overgenomen. Het idee dat moderniteit, pluralisme en democratie ‘westers’ zijn, impliceert dat ideeën genetisch of geografisch bepaald zijn. Dan ken je de geschiedenis niet. (...) Maar culturen zijn niet statisch en hebben ook interne tegenstellingen. Je kunt niet alleen maar zeggen: ‘We worden gemanipuleerd door het Westen.’ Ja, hallo, het is ónze cultuur.” (...)

„Vergeet niet, koloniaal bestuur heeft in Afrika maar zo’n honderd jaar bestaan, dat is een fractie van onze hele geschiedenis. Maar dat interesseert dekoloniseerders niet. Die zoeken een ongerepte, prekoloniale Afrikaanse cultuur die alleen te vatten zou zijn in de lokale talen, al beheersen ze die niet eens. Ze hebben het voortdurend over ‘het Yoruba-concept van dit’ en ‘het Yoruba-begrip van dat’. Zou u een boek kopen over ‘het Nederlandse concept’ van dit of dat?” (...)

„[Fanons] overtuiging is dat je niet van wit af kunt komen zolang je aan zwart vasthoudt. Wie zegt ‘ik hou van zwarte mensen’ is net zo ziek als iemand die zegt dat hij ze haat. Dat is de valkuil van zwart nationalisme. Je moet af van heel dat koloniale begrippenpaar van zwart en wit.” (...)

Het woord hoeft dus niet in de ban?
„Oh nee, nee. Mijn punt is: het hameren erop doet geen recht aan de complexiteit van Afrika en de Afrikaanse geschiedenis. Je hebt niets aan ‘dekolonisatie’ om te leren begrijpen hoe mensen in Afrika in de vijftiende eeuw leefden. Het verheldert niet, het vertroebelt.”

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #dekolonisatie #culturele_dekolonisatie #politieke_dekolonisatie #afrika #kolonialisme #ontologie #fanon #frantz_fanon #geschiedenis #koloniale_geschiedenis

Césaires hartstochtelijk proza tegen kolonialisme grijpt de lezer naar de keel

NRC

Essayistiek - De Franse schrijver, dichter en filosoof Aimé Césaire was een van de invloedrijkste publicisten over racisme. Zijn befaamde aanklacht Over het kolonialisme is nu vertaald. (...)

De zwarte Franse schrijver, dichter en filosoof Césaire (1913-2008) was een van de invloedrijkste publicisten over racisme en kolonialisme. Hij hanteerde het begrip Négritude, dat een emancipatoir breekijzer werd in de strijd tegen witte suprematie en onderdrukking. (...)

De Franse titel verwijst naar de Discours sur la méthode van Descartes, een monument van ‘helder en duidelijk’ denken waar volgens Césaire een wereld van onderdrukking en geweld achter schuilgaat. Een ‘grof beest’ dat ‘bloed vergiet en dood en verderf zaait’, te weten: het ‘onverdedigbare’ Europa. (...)

Hoe moedig de anti-koloniale stellingname van zijn essay was, blijkt al uit het jaartal. In 1955 was in Frankrijk het idee nog springlevend dat het kolonialisme een heilzame onderneming was geweest, de mission civilisatrice, Europa’s beschavingsmissie. Zet daar eens tegenover hoe Césaire fulmineert tegen koloniale ‘intimidatie, dwang, politie, belasting, diefstal, verkrachting, verplichte teelt, minachting, wantrouwen, verwaandheid, zelfgenoegzaamheid, onbeschoftheid, hersenloze elites’. (...)

Het kolonialisme misvormt en dehumaniseert niet alleen de onderdrukten, maar ook de onderdrukkers. Het heeft een ‘gif in de aderen van Europa gedruppeld’ en een proces van ‘verwildering’ op gang gebracht dat is geculmineerd in het nazisme. (...)

Die sympathie voor Sovjet-communisme hoeft niet te verwonderen, het communisme was in die jaren uitdrukkelijk anti-koloniaal en wierf wereldwijd onder zwarte activisten. Ook het huidige antiracisme ziet een verband tussen racisme en kapitalisme (getuige de nieuwe term ‘raciaal kapitalisme’). Wonderlijker is dat in de ‘burgerlijke’ pers het communistische engagement van vroege antiracisten soms ronduit over het hoofd wordt gezien of genegeerd. (...)

Uiteindelijk verging het ook Césaire niet goed in de communistische gelederen. Kort na Over het kolonialisme brak hij met de PCF. (...)

Kortom, niet langer de orthodoxe wetmatigheden van de klassenstrijd gaven de doorslag. De sociale scheidslijn was eerder, zoals de Amerikaanse socioloog W.E.B. Dubois aan het begin van de eeuw al had opgemerkt, die van kleur.

Hele artikel

Aimé Césaire: Over het kolonialisme. (Discours sur le colonialisme). Vertaald, ingeleid en geannoteerd door Grâce Ndjako. De Geus, 104 blz. € 11,99

Tags: #nederlands #boeken #kolonialisme #racisme #antiracisme #Léopold_Senghor #senghor #Frantz_Fanon #fanon #Aimé_Césaire #Césaire #negritude #descartes #europa #europese_expansie #communisme #kapitalisme #antikolonialisme #anton_de_kom #de_kom #Dubois