Burgers moeten de staat weer goed kunnen controleren, in plaats van andersom

De Volkskrant

De grondwet en staatkundige ordening van Thorbecke zijn prachtig, maar het stelsel kraakt. Tijd om meer openheid en controle aan te brengen en zo de democratie te herstellen, betoogt Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt. (...)

Toen koning Willem II de omwentelingen in Europa zag, voelde hij dat hij tijdig moest bewegen. Op 17 maart 1848 benoemde hij een grondwetscommissie met Thorbecke als voorzitter. Op 3 november had Nederland een nieuwe liberale grondwet, die al 175 jaar het fundament is van onze democratie en rechtsstaat. De koning had zijn macht definitief afgestaan. (...)

De ordening van Thorbecke heeft Nederland veel gebracht. De kwaliteit van zijn voorbereidende werk heeft ervoor gezorgd dat deze nog steeds staat als een huis. Toch zijn er verschillende punten waarop het stelsel kraakt. De grondwet en de bijbehorende ordening zijn prachtig, maar ze worden ernstig uitgehold als besluiten niet meer volgens de wetten en de grondwet genomen worden.

Ik constateer vijf problemen:

(Tekst loopt door onder de foto.)

Demonstratie in Rotterdam van slachtoffers van de toeslagenaffaire. Beeld Ramon van Flymen / ANP.

1. Besluiten worden steeds vaker op oneigenlijke plekken genomen, zoals in het Catshuisoverleg, aan klimaattafels of met lobbyisten, maar niet in de Trêveszaal (waar de ministerraad vergadert, red.) en het parlement. Hiermee dreigt de parlementaire controle op de besluitvorming naar de achtergrond te verdwijnen.

Neem het Catshuisberaad: de allerbelangrijkste besluiten van de regering, zoals de lockdown, avondklok en schoolsluiting zijn de afgelopen jaren genomen in een gremium dat volgens de wet helemaal niet bestaat, laat staan gecontroleerd kan worden door het parlement. Let wel, de coronamaatregelen waren een forse inperking van grondwettelijke rechten, zoals het recht op vergadering en betoging en de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.

1. Het budgetrecht van het parlement wordt uitgehold door van alles een ‘noodgeval’ te maken. Er is namelijk een ontsnappingsclausule voor een minister die een begroting niet aan de Tweede Kamer wil voorleggen, en die noemen we ‘rijksbelang’.

Het rare is nu dat dit uitzonderingsartikel de laatste jaren heel vaak gebruikt wordt. In 2018 en 2019 werd dit artikel in het geheel niet gebruikt. In 2020, het eerste jaar van corona, is het 40 keer gebruikt en in 2021 59 keer. Maar opvallend genoeg wordt het ook daarna nog gebruikt: 34 keer in 2022, niet alleen voor covid-19, maar ook voor asiel, Oekraïne en energie.

1. De regering heeft de gewoonte om wetten slechts gedeeltelijk in werking te laten treden.

2. De informatievoorziening aan de Kamer en samenleving is gebrekkig. Elke burger kan in Nederland de regering vragen om documenten openbaar te maken, op grond van de Wet Open Overheid. Maar stukken worden achtergehouden en zelden binnen de wettelijke termijn aangeleverd.

In 2019 gebeurde het 38 keer dat de overheid door de rechter een dwangsom opgelegd kreeg, omdat de termijn niet gehaald werd. In 2020 gebeurde dit maar liefst 47 keer en in 2021 97 keer. Deze cijfers zijn nog van vóór de recente WOO-verzoeken over corona bij het ministerie van VWS.

1. Het is niet mogelijk om naar een rechter in Nederland te stappen als wetten in strijd zijn met de grondwet. Er is dus via nationaal recht geen effectieve bescherming van grondrechten.

Door dit alles kan de regering ongestraft de parlementaire controle omzeilen en besluiten elders nemen.

De essentie van een democratie is immers dat burgers en journalisten de totstandkoming van besluiten kunnen controleren, zodat ze op basis daarvan bij verkiezingen hun stem kunnen uitbrengen. Maar in de praktijk kan dat nauwelijks.

Omgekeerd kan het wel: steeds meer controleert de staat de burger. Dat leidt tot grote ongelukken, zoals bij het toeslagenschandaal. Maar het legt ook de infrastructuur klaar waarmee een regering of een staat de bevolking kan controleren, commanderen en onderdrukken.

Laten we dus deze weeffouten, die Thorbecke overigens al zag, herstellen:

1. Besluiten worden alleen genomen daar waar het hoort, in de Trêveszaal en het parlement.

2. We maken het onmogelijk om geld uit te geven zonder toestemming vooraf: dan vergadert de Kamer maar een keer op zaterdag.

3. We maken het onmogelijk om delen van wetten niet in te laten gaan: dan splitst de regering de wet maar in twee stukken.

4. We maken een wet waarin heel precies staat welke stukken de regering aan het parlement moet sturen en voor welke zeer beperkte categorie dat niet hoeft in het belang van de staat.

5. We zorgen dat er een grondwettelijk hof komt dat grondwettelijke rechten beschermt.

Tegelijk moet de inrichting klaar zijn voor het huidige tijdsgewricht. We zullen dus veel meer rekening moeten houden met nieuwe, zeer vergaande technologie en de kansen en bedreigingen die dat met zich meebrengt. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #democratie #grondwet #grondrechten #thorbecke #regering #parlement #tweede_kamer #eerste_kamer #grondwet #omtzigt #catshuis #achterkamertjes #lobby #klimaattafels #wetten #budgetrecht #Wet_Open_Overheid #grondwettelijk_hof #constitutioneel_hof

De Eerste Kamer stemt over handelsverdrag CETA: wat staat er op het spel?

Follow the Money

Morgen stemt de Eerste Kamer over CETA, het handelsverdrag tussen Europa en Canada. Maar net nu de invoering ervan definitief lijkt, krabben veel lidstaten zich achter het oor: op basis van dit soort verdragen leggen bedrijven vaak schadeclaims neer omdat overheidsbeleid hun belangen schaadt. Bedrijven kunnen de energietransitie en het milieubeleid zo traineren. (...)

Het verdrag is deels al sinds 2017 van kracht, maar de lidstaten moeten hun goedkeuring nog uitspreken over een aantal controversiële onderdelen. Het voornaamste daarvan: de investeringsbescherming, waarover de Europese Commissie geen zelfstandig besluit mag nemen.

In februari 2020 keurde de Tweede Kamer CETA goed, zij het met de hakken over de sloot. Maar in de Eerste Kamer zijn de twijfels gebleven, en het is de vraag of er een meerderheid voor is te vinden. De steen des aanstoots: de investeringsrechtbank (het Investment Court System: ICS) die in CETA is opgenomen.

‘CETA geeft investeerders de mogelijkheid om claims neer te leggen wanneer een overheid wetgeving doorvoert die effect zou kunnen hebben op hun verdienmodel,’ waarschuwt onderzoeker Bart-Jaap Verbeek van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO). (...)

Berucht is het Energiehandvestverdrag, oftewel het Energy Charter Treaty (ECT) uit 1998, waarin de regels voor de internationale energiemarkt zijn vastgelegd. (...)

Met drie collega’s van Amerikaanse en Canadese universiteiten publiceerde Thrasher afgelopen mei een onderzoek naar ISDS in het gerenommeerde tijdschrift Science. Ze kruisten de vestigingsgegevens van multinationale bedrijven en de waarde van hun geplande en huidige energieprojecten met de juridische informatie van bijna 2000 internationale investeringsverdragen.

Volgens hun research gaat van het ECT de meeste dreiging uit wat betreft mogelijke claims, maar ook verdragen als CETA kunnen een verlammende werking hebben op overheden die CO2-uitstoot aanpakken, steenkool uitfaseren, de bouw van nieuwe gasprojecten aan banden leggen, prijzen reguleren om energiearmoede te voorkomen, of lokale energieopwekking via subsidies stimuleren. (...)

Na twintig jaar zijn de Europese Unie en haar lidstaten het ECT helemaal zat – vooral vanwege de arbitrageclausule. (...)

Vooral de rechtsongelijkheid tussen multinationals enerzijds, die via het ICS-systeem hun geprivilegieerde toegang tot rechtspraak behouden, en anderzijds het maatschappelijk middenveld, milieuorganisaties en vakbonden, die zo’n toegang ontberen, is een aanhoudende reden tot zorg. (...)

CETA, zo waarschuwt het INTA, versterkt het gevaar dat ‘zelfs bij het uitblijven van rechtszaken [..] de expliciete of impliciete dreiging van investeringsrechtszaken’ de machtsbalans tussen bedrijfsleven en overheid ernstig uit het lood slaat. (...)

Hele artikel

> Zie ook: #stemCETAweg (De Groene Amsterdammer)

Tags: #nederlands #nederland #grondwet #ceta #handelsverdrag #vrijhandelsverdrag #internationale_arbitragehof #parlement #tweede_kamer #eerste_kamer #Investment_Court_System #ICS #democratie #voedselstandaarden #voedselveiligheid #dierenwelzijn #democratische_controle #eu #europese_unie #klimaatbeleid #ttip #mercosur #Energy_Charter_Treaty #ECT

#stemCETAweg

De Groene Amsterdammer

In de Eerste Kamer moeten de fracties van de PvdA en GroenLinks innig gaan samenwerken. Maar de PvdA neigt naar steun voor weer een omvangrijk handelsverdrag, terwijl GroenLinks zich daar al jaren tegen verzet.

12 juli is het zover. Dan debatteert en stemt de Eerste Kamer over een nieuw handelsverdrag van de Europese Unie met Canada, Ceta genaamd. Dat het bij u waarschijnlijk een beetje is weggezakt, kan u niet worden aangerekend. (...)

De laatste keer dat er journalistieke aandacht voor was, is dus alweer een tijdje geleden. Mei 2020, om precies te zijn. Toen vond in de Eerste Kamer een zogenaamde deskundigencommissie plaats. (...) Met de gebruikelijke rolverdeling: de ingehuurde economen en juristen van het grootkapitaal waren voor en de onafhankelijke juristen – en een enkele financieel-geograaf – waren tegen. (...)

In de vroege zomer van 2020 werd namelijk duidelijk dat de fractievoorzitter van de PvdA in de Eerste Kamer, de Leidse politicoloog Ruud Koole, niet overtuigd was door de argumenten van de tegenstanders en, van de weeromstuit, wel van die van de voorstanders. (...)

Twee jaar later zijn de tegenargumenten tegen Ceta dezelfde. Ieder vrijhandelsverdrag vergroot de schaalvergrotingstendensen in een toch al veel te veel gemonopoliseerde kapitalistische wereld, met alle gevolgen voor werknemers, mkb, middenstand, boeren, milieu en dieren van dien. Om over de gestage erosie van de democratie door grootzakelijk lobbyen maar te zwijgen. Terwijl ieder arbitragehof – hoe ook ingericht: met of zonder milieuorganisaties, al dan niet geformaliseerd, al dan niet privaat – uiteindelijk neerkomt op het buiten werking zetten van nationale wetgeving en het passeren van nationale wetgevers, en daarmee op een onttroning van de politiek en het ontdemocratiseren van de democratie. Precies zoals, volgens de historicus van het mondiale neoliberalisme, Quinn Slobodian, de bedoeling was van de neoliberale juristen die lang geleden aan de wieg hebben gestaan van de naoorlogse handelsverdragen.

En dat maakt 12 juli pikant. Want hebben niet een maand geleden de leden van de PvdA en GroenLinks met bijna Albanese stemuitslagen besloten om volgend jaar bij de verkiezingen als één senaatsfractie te zullen optrekken, als eerste formele stap naar volledige fusie? (...)

Overigens moet van een eventueel ‘nee’ tegen Ceta op 12 juli nou weer niet de wereld worden verwacht. Naar goed Europees gebruik zijn de hoofdbestanddelen van het verdrag allang in werking getreden: die vielen buiten de bevoegdheden van de parlementen van de lidstaten en waren het exclusieve prerogatief van de Europese Commissie. Oftewel, zoals de eerdergenoemde Slobodian heeft laten zien: de Europese Unie, met zijn Interne Markt, is opgezet volgens exact dezelfde depolitiserende, ontdemocratiserende principes als Ceta, TTIP, Mercosur of hoe al die verdragen ook mogen heten.

Hele artikel

> Meer over CETA

Extinction Rebellion demonstreerde op het Plein tegen het Ceta-verdrag dat in de Tweede Kamer werd behandeld. Den Haag, 2 februari 2020 © Phil Nijhuis / ANP.

Tags: #nederlands #nederland #grondwet #ceta #handelsverdrag #vrijhandelsverdrag #internationale_arbitragehof #parlement #tweede_kamer #eerste_kamer #Investment_Court_System #ICS #democratie #voedselstandaarden #voedselveiligheid #dierenwelzijn #democratische_controle #eu #europese_unie #klimaatbeleid #ttip #mercosur