Eerst verspreidden kolonisten verwoestende ziekten. Toen gaf de bestrijding ervan hen nog meer macht
De Volkskrant
Europese kolonisten zorgden voor de verspreiding van verwoestende ziekten en trokken daarna in de bestrijding ervan alle macht naar zich toe. Javaanse artsen kwamen in verzet tegen het denigrerende optreden van de Nederlanders.
Infectieziektes en kolonialisme zijn diep verweven, enerzijds door grootschalige ziekteverspreiding, anderzijds door bestrijding. Vanaf het prille begin faciliteerde de kolonisator – onbedoeld – nieuwe reisroutes voor bacteriën en virussen van continent naar continent. Het bekendste voorbeeld hiervan is vermoedelijk de massasterfte van de oorspronkelijke inwoners van de Amerika’s die niet eerder te maken hadden gehad met ‘uitheemse’ ziektes als de griep, mazelen, pokken en malaria. Een Spaanse missionaris noteerde omstreeks 1580 hoe in sommige gebieden van het huidige Peru vrijwel de gehele bevolking was uitgeroeid door ziekte-uitbraken. (...)
Met het verspreiden van ziekten kwam ook het bestrijden ervan. Die bestrijding ging vanaf het begin hand in hand met het versterken van de koloniale machtsverhoudingen. Traditionele geneeswijzen werden als barbaars afgedaan of zelfs verboden door de Europeanen. (...)
(Tekst loopt door onder de foto)
Detail van de foto van de medische post in Malang. Op de achtergrond een Nederlandse arts, op de voorgrond een Indische vaccinateur. Beeld: Rijksmuseum.
Een opmerkelijk overblijfsel uit de koloniale tijd waarin zendingsdrift, cultuurimperialisme en ziektebestrijding samenkomen is de voormalige leprakolonie Batavia, zo’n 100 kilometer ten westen van Paramaribo in Suriname. Op deze geïsoleerde plek werden tot slaaf gemaakte mensen met een vermoeden van een leprabesmetting – een ziekte die tot ernstige lichamelijke vervormingen van kan leiden – in quarantaine gehuisvest en tewerkgesteld. (...)
In 1899 werd de School tot Opleiding van Inlandsche (in 1919 veranderd in ‘Indische’) Artsen, Stovia, opgericht, in Batavia (het huidige Jakarta). Indische artsen die de opleiding voltooiden kregen de titel dokter Djawa, ‘Javaanse arts’. Ondanks hun uitvoerige medische opleiding mochten ze meestal alleen werken als vaccinateur of in de basiszorg – wat tot frustratie leidde bij de uit gegoede Javaanse kringen afkomstige studenten. (...)
Op 20 mei 1908 richtten Stovia-studenten mede de vereniging Boedi Oetomo op voor ‘verheffing’ van Javanen: de datum geldt als de geboortedatum van het Indonesisch nationalisme. (...)
Hadden de Nederlanders beter opgelet dan hadden ze een waarschuwing kunnen horen in de woorden van Raden Soetomo, student aan de Stovia en latere revolutionair: ‘…dit uitsluitend negatieve en denigrerend oordeel van de Hollanders zal eens het zaad ontkiemen, waaruit zich de grote nationalistische kracht zal ontwikkelen, die nodig is om zich van de Nederlandse overheersing te ontdoen.’ En zo geschiedde: de Indonesische onafhankelijkheid was, veel bloedvergieten later, in 1945 een feit. (...)
Dat grootschalige vaccinatieprogramma’s of toegang tot betaalbare medische zorg wereldwijd niet langer in het belang van de voormalige kolonisator zijn, wordt maar al te zichtbaar bij de internationale verdeling van coronavaccinaties. In Nederland beleven we deze herfst een nieuwe (vijfde) boostercampagne, terwijl in de meeste lagelonenlanden – niet zelden voormalige koloniën – bij gebrek aan (betaalbare) vaccins nog geen 2 procent van de bevolking een inenting ontving.
Tags: #nederlands #kolonialisme #imperialisme #kolonie #koloniale_geschiedenis #stereotype #racisme #discriminatie #ziekte #gezondheidszorg #indie #indonesie #suriname #inheemse_bevolking #oorspronkelijke_bevolking #lepra #peerke_donders #batavia #vaccinatie #nationalisme #onafhankelijkheid #stovia #griep #mazelen #pokken #malaria
