Hoe het Nederlandse leger zo volledig kon ontsporen

NRC

Geweld - Indonesië stond niet alleen geografisch, maar ook moreel op afstand. Daardoor kon het Nederlandse leger extreem en wijdverbreid geweld toepassen in Indonesië, en in de doofpot stoppen, schrijven historici Raben en Romijn.

Van alle boeken die de afgelopen jaren zijn verschenen over de dekolonisatie van Indonesië probeert Talen van geweld misschien wel de belangrijkste vraag te beantwoorden. De onderzoekers ‘pogen een verklaring te geven voor de Nederlandse tolerantie van het oorlogsgeweld in de oorlog in Indonesië’. Eenvoudiger geformuleerd: hoe kon Nederland, zelf net bevrijd van het nazisme, zich direct na de Tweede Wereldoorlog in zijn kolonie zo te buiten gaan aan bruut geweld? En waarom ging bijna iedereen – militairen, politici, burgers – daar in mee? (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Op 18 december 1946 staken Nederlandse militairen een huis in brand ten noorden van Campa. Foto uit besproken boek.

De oorlog die Nederland van 1945 tot 1949 in Indonesië voerde, kostte het leven aan ruim vijfduizend Nederlandse militairen en een veelvoud daarvan aan Indonesische zijde: tenminste bijna honderdduizend. Er vonden standrechtelijke executies plaats, martelingen, dorpen werden platgebrand, en dat op zo’n grote schaal dat je niet kunt spreken van ‘excessen’, zoals de overheid decennia deed. Het geweld was „extreem” en „wijdverbreid”, luidde vorig jaar de conclusie van het onderzoeksprogramma ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië’ van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies. (...)

Zo ging het steeds. Rapporten werden bewust vaag gehouden. De politiek kwam pas in actie als zij daar door publiciteit toe werd gedwongen. Het leger stelde vervolgens vragen, maar omstandigheden konden niet precies worden vastgesteld, of vervolging werd niet opportuun geacht. ‘Militairen, voorlichters en bestuurders werkten in de praktijk samen om een geheel ontsmette versie van het militaire optreden op te dissen’, schrijven de onderzoekers. (...)

Een belangrijke verklaring die ze geven, is wat ze noemen ‘koloniale dissociatie’: ‘het Nederlandse onvermogen om zich in de geestesgesteldheid van de gekoloniseerde te verdiepen en deze als gelijkwaardig en gerechtvaardigd te beschouwen’.

Indonesië stond niet alleen geografisch, maar ook moreel op afstand. Racistische denkbeelden waren daar niet vreemd aan: de Aziatische mens was dan misschien niet minderwaardig maar zeker toch minder ontwikkeld, en Nederland had de taak die op te voeden alvorens sprake kon zijn van zelfstandigheid.

Talen van geweld is een belangrijk boek, over een belangrijk onderwerp. Het is daarom jammer dat het waarschijnlijk geen groot publiek zal bereiken. Het is een degelijk historisch onderzoek maar ook tamelijk taaie kost, door de vaak academische taal en het ontbreken van een spanningsboog. Gelukkig zijn er de afgelopen jaren meer toegankelijke boeken geschreven over min of meer dezelfde thematiek: Revolusi van David Van Reybrouck, De wraak van Diponegoro van Martin Bossenbroek, en, niet te vergeten, De Indische doofpot van Maurice Swirc. (...)

Hele artikel

Remco Raben en Peter Romijn: Talen van geweld. Stilte, informatie en misleiding in de Indonesische onafhankelijk-heids-oorlog, 1945-1949. AUP, 592 blz. € 39,99.

> Meer over Nederlands Indië

Tags: #nederlands #nederland #boeken #mensenrechten #indonesie #nederlands_indie #dekolonisatie #kolonie #oorlogsmisdaden #bersiap #onafhankelijkheid #onafhankelijkheidsstrijd #nationalisme #sukarno #soekarno #hueting #excessennota #geschiedenis #koloniale_geschiedenis #revolusi #verjaringswet #politionele_acties #japanse_bezetting #indische_nederlanders #indo #westerling #Diponegoro #van_mook #spoor #revolusi #rawagede #racisme

Dekoloniseer de toekomst

NRC

Kolonialisme - Nederland heeft belangrijke stappen gezet om in het reine te komen met het koloniale verleden, ziet David Van Reybrouck. Nog belangrijker is te werken aan de gevolgen van dat verleden voor het klimaat. (...)

De voorbije drie jaar namelijk is de aandacht voor het koloniale verleden van Nederland nagenoeg onafgebroken in het nieuws geweest en daarbij is een ander perspectief steeds nadrukkelijker naar voren gekomen.

Hoogtepunt was op 17 februari dit jaar de publicatie het langverwachte verslag van de drie Nederlandse onderzoeksinstituten, NIOD, KITLV en NIMH, waarin stond: „Tijdens de oorlog gebruikte de Nederlandse krijgsmacht veelvuldig en structureel extreem geweld.” (...)

Hier werd midden op het marktplein met luide stem gezegd dat Nederland zwaar in de fout was gegaan. (...)

En toch is dit verhaal niet af. Als in het reine komen met de koloniale geschiedenis een traject is, dan zou je kunnen zeggen dat van de 100 kilometer die afgelegd moeten worden, we vandaag bij kilometerpaal 25 zijn. Ik wil graag zes ideeën formuleren voor het vervolg.

Ten eerste: oppassen voor veralgemeniseringen. Hoewel extreem geweld en oorlogsmisdaden tijdens de dekolonisatieoorlog van 1945 tot 1949 systematisch voorkwamen, betekent dat niet dat elke militair die aan Nederlandse zijde streed zich eraan bezondigd heeft. Naar schatting heeft slechts een kwart van de soldaten effectief gevechtshandelingen verricht. (...)

Tweede gedachte voor het vervolg: opletten voor de zogenaamde ‘nazificatie van de koloniale tijd’. (...) Heel het kolonialisme herleiden tot een tropische variant van het fascisme is uiterst problematisch, al was het maar omdat het kolonialisme bovenal economisch gemotiveerd was door een elite en het fascisme in eerste instantie ideologisch was en geschraagd door de massa. (...)

We doen de geschiedenis echt geen recht wanneer we alles gaan herleiden tot het grote morele binaire schema van de twintigste eeuw. (...)

Derde gedachte: opletten met enkel de verontwaardiging te beperken tot het wangedrag van Nederlandse soldaten. Ja, er zijn op grote schaal zeer ernstige vormen van extreem geweld en oorlogsmisdaden gepleegd door Nederlandse soldaten, maar het geeft geen pas om enkel te kijken naar het gedrag van Nederlandse dienstplichtigen in de sawa, zonder te kijken naar de hoogste Nederlandse gezagsdragers in Batavia en, meer nog, in Den Haag, zoals ook terecht aangestipt in het rapport van het NIOD, KITLV en NIMH.

De grootste verantwoordelijken bevonden zich niet aan de basis, maar helemaal aan de top van de piramide. Het zijn de regeringen Beel en Drees geweest die het bevel tot de twee militaire offensieven gegeven hebben. (...)

Daarbij heeft Beel (KVP) een buitengewoon kwalijke rol gespeeld. Als minister-president stuurde hij in het voorjaar en de zomer van 1947 duidelijk aan op militaire confrontatie, met de Eerste Politionele Actie als resultaat. (...)

In 1949 was het minister-president Drees (PvdA) die tijdens de Rondetafelconferentie in Den Haag een prijs van 6,3 miljard gulden vroeg aan Indonesië voor zijn onafhankelijkheid: het land moest zich vrijkopen, net zoals een slaaf in de negentiende eeuw zijn baas moest betalen. Tot dat bedrag hoorde tevens de kosten voor de pas gevoerde dekolonisatieoorlog! Of Soekarno even de factuur voor de twee politionele acties kon vereffenen, want die waren best wel aan de prijs geweest. (...)

Vierde gedachte: opletten om de blik te beperken tot de periode 1945-1949. Nagenoeg alle aandacht gaat momenteel uit naar de jaren van de dekolonisatie-oorlog. Begrijpelijk, maar onvoldoende. Het gevaar is niet denkbeeldig dat er nu een beeldvorming ontstaat die zegt: „Ja, wij Nederlanders zijn daar drieënhalve eeuw geweest. Het begin was heel erg, de periode rond 1600, met Coen en de VOC enzo, en het einde was heel erg, de jaren 45-49, maar daartussen was het best oké.”

Ik stoor mij aan die focus op het begin en het einde. De hele zeventiende eeuw is gekenmerkt door geweld in de strijd om specerijenmonopolies. De achttiende eeuw door het inpalmen van Javaanse grond, naast een slachting van de Chinese bevolking in en om Batavia. De negentiende eeuw zag een lange reeks militaire veroveringen door het KNIL om de koloniale staat te vestigen. En de jaren van de ‘Pax Neerlandica’, van 1914 tot de Japanse invasie in 1942, zijn ten diepste gemarkeerd door het neerslaan van de inheemse politieke bewegingen die naar ontvoogding streefden: inclusief het meedogenloos neerslaan van de communistische en nationalistische beweging in de jaren 20 en 30, verbanningen, gevangenissstraffen en ophangingen van politieke dissidenten. Piet Hagen heeft dat alles overtuigend gedocumenteerd. (...)

Ten vijfde moeten we niet alleen in de tijd uitzoomen, maar ook in de ruimte. Wat in Indonesië gebeurde was onderdeel van een breder Europees proces. Nochtans lijkt vandaag elk land louter met zijn eigen belangrijkste voormalige kolonie bezig: België met Congo, Engeland met India, Frankrijk met Algerije, en Nederland met Indonesië. Alles globaliseert, behalve de koloniale herinnering. (...) We zien daardoor niet dat het kolonialisme van de 19de en 20ste eeuw het resultaat was van een westerse kapitalisme vanaf de 16de eeuw. (...)

Gedachte nummer zes vergt de grootste stap: we mogen niet enkel naar het historisch kolonialisme kijken. Vorig jaar kreeg ik een wereldkaart te zien. Daarop stond aangegeven welke landen het meest broeikasgassen uitstoten en welke landen het meest kwetsbaar waren voor de gevolgen van klimaatopwarming. Ik dacht dat ik naar een kopie van de koloniale wereldkaart zat te kijken. De grootste uitstoters zijn de landen van het Globale Noorden, de grootste slachtoffers de landen van het Globale Zuiden, de voormalige kolonies. Zij die het minst bijgedragen hebben aan de opwarming van de aarde, zijn er het grootste slachtoffer van. (...)

Zolang wij in West-Europa geen aandacht hebben voor die nieuwe kolonisatie van het zuiden, zullen we nooit aan kilometerpaaltje honderd geraken. Nederland en België hebben goed verdiend aan het koloniale en industriële verleden. We moeten de moed hebben om te zeggen: eigenlijk is ons CO2-budget gewoon op. We hebben veel meer uitgestoten dan we überhaupt mochten. (...)

Bij het Klimaatakkoord van Parijs werd beslist om jaarlijks 100 miljard dollar bijeen te brengen voor de meest kwetsbare landen. Die pot raakt niet gevuld. (...)

Nederland heeft de voorbije jaren belangrijke stappen gezet in de omgang met een bezwaard verleden. Nu komt het erop aan stappen te zetten in de omgang met een bezwaard heden.

Hele artikel

Pari, nabij Jakarta, Indonesië. Het eiland, dat ongeveer duizend bewoners telt, kampt met ernstige problemen als gevolg van klimaatveranderingen. Zo vinden er regelmatig overstromingen plaats. Foto Mast Irham/EP.

Tags: #nederlands #nederland #indonesie #indie #nederland_indie #kolonie #kolonialisme #koloniaal_verleden #koloniale_oorlog #dekolonisatie #politionele_actie #onafhankelijkheid #onafhankelijkheidsstrijd #onafhankelijkheidsdag #onafhankelijkheidsoorlog #nationalisme #oorlogsmisdaden #geschiedenis #koloniale_geschiedenis #drees #beel #coen #voc #knil #japanse_bezetting #pax_neerlandica #batavia #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #uitstoot #co2 #co2-budget #klimaatakoord #arme_landen #briekaseffect #neokolonialisme

De staat en het Koninklijk Huis profiteerden van de verdiensten van de ‘troostmeisjes’ in Nederlands-Indië

Follow the Money

Tussen 1932 en 1945 rolde Japan een dwangbordeelsysteem uit in alle bezette gebieden in China, Zuidoost-Azië en de Stille Oceaan. Naar schatting 500 duizend jonge vrouwen werden weggevoerd uit interneringskampen, gekidnapt of onder valse voorwendselen gelokt en als ‘troostmeisje’ tewerkgesteld. Het geld dat bezoekers voor de jonge vrouwen betaalden, werd bij Japanse oorlogsbanken gestort om de oorlog te financieren. Zowel de Nederlandse staat als het Koninklijk Huis blijken van dit bordeelgeld te hebben geprofiteerd.

Dit stuk in 1 minuut

• 14 augustus is International Comfort Women’s Day, de dag waarop wereldwijd de slachtoffers van Japanse dwangprostitutie worden herdacht. Op die dag in 1991 onthulde de Koreaanse Kim Hak Soon dat ze jarenlang als ‘troostmeisje’ door Japanse militairen was misbruikt. Ze eiste dat Japan verantwoordelijkheid nam voor het structurele seksueel misbruik in de eerder door hen bezette gebieden. Door als eerste de stilte te doorbreken, gaf Kim Hak Soon een stem en een gezicht aan de duizenden slachtoffers van deze dwangprostitutie.
• De kwestie rond deze ‘troostmeisjes’ speelt tot op de dag van vandaag, omdat de Japanse regering weigert excuses aan te bieden. Daarbij komt dat de geallieerde landen al die jaren weggekeken hebben: de handelsbetrekkingen met Japan zijn belangrijker dan het lot van de misbruikte vrouwen in de voormalige kolonies in Zuidoost-Azië.
• Pas nadat de Nederlandse Jan Ruff-O’Herne in december 1992 bekendmaakte dat ze als jonge vrouw was misbruikt in een officiersbordeel in Semarang, Java, werd Nederland gedwongen onderzoek te doen naar de omvang van deze oorlogsmisdaad in Nederlands-Indië, de voormalige kolonie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren daar ruim 350 duizend Japanse militairen en mariniers gestationeerd.
• De conclusie van het daaropvolgende onderzoeksrapport – ‘met zekerheid 65 en naar alle waarschijnlijkheid driehonderd Nederlandse vrouwen zijn slachtoffer geworden op de eilanden Java en Sumatra’ – verhult de waarheid: ten minste 70 duizend jonge vrouwen (Hollands, Indo-Europees, Indonesisch, Moluks, Papoea) zijn misbruikt in dwangbordelen, verspreid over heel Nederlands-Indië.
• Er is meer verborgen gebleven: met het geld dat in de dwangbordelen werd verdiend, financierde Japan de oorlog. Dat ontdekten medewerkers van de Nederlandse inlichtingendienst NEFIS na de Japanse capitulatie. Het NEFIS-rapport is in Nederland nooit in zijn geheel gepubliceerd, en daardoor buiten zicht gebleven.
• Follow the Money gebruikte het NEFIS-rapport om het geldspoor van de dwangbordelen te reconstrueren. Integraal onderdeel daarvan is de geschiedenis van de ontmanteling van de Japanse oorlogsbanken, waarvan zowel de Nederlandse staat als het Koninklijk Huis geprofiteerd blijken te hebben: een deel van de liquidatieopbrengsten betrof het geld dat door ‘troostmeisjes’ in Japanse dwangbordelen is verdiend.

(...)

Hele artikel

Een Javaanse jonge vrouw na haar bevrijding uit marinebordelen op Timor door geallieerde troepen, september 1945. Vlak voor de capitulatie kregen ze opdracht Rode Kruisarmbanden te dragen om te verhullen dat ze als ’troostmeisjes’ misbruikt waren. © Collectie Australian War Memorial.

Tags: #nederlands #nederland #indonesie #indie #nederlands_indie #kolonie #koloniale_geschiedenis #woII #tweede_wereldoorlog #japanse_bezetting #japan #troostmeisje #dwangprostituee #gedwongen_prostitutie #prostitutie #koninghuis #koninklijk_huis #nederlandse_handels_maatschappij #nhm #International_Comfort_Womens_Day #nefis #nefis-rapport