Twintig jaar na 9/11: Amerika en de wereld

Overwinning noch vrede

De Groene Amsterdammer

Na 9/11 begon de jacht op de buitenlandse vijanden van Amerika. Maar ook vermeende interne vijanden hielden het land in de greep. Uiteindelijk vrat dat vijanddenken het land van binnen op.

Op donderdag 13 september 2001, kort nadat met twee gekaapte vliegtuigen de torens van het World Trade Center in New York waren verwoest, kwam in Washington het Congres bijeen om te stemmen over een wetsvoorstel dat het fundament zou leggen onder een nieuw tijdperk. (...)

[President George W. Bush:] ‘Deze aanvallen moeten beantwoord worden en de wereld moet bevrijd worden van het kwaad.’ Het wetsvoorstel waarmee dit messianistische doel gediend werd, was in elkaar gezet met dezelfde haast waarmee Amerika na 9/11 haar conclusies trok.

De ‘Authorization for the use of Military Force’ noemde geen specifieke doelwitten en schreef geen specifieke maatregelen voor. Hij gaf het Witte Huis toestemming om naar eigen inzicht geweld toe te passen tegen ‘landen, individuen en organisaties’ om zo ‘toekomstige terroristische aanvallen op de VS te voorkomen’. Deze autorisatie was niet aan tijd gebonden. (...)

Toen de steun van het Congres binnen was, verruimde de regering-Bush de interpretatie van haar bevoegdheden nog verder. Het ministerie van Justitie oordeelde dat de wet ook preventief kon worden toegepast, ongeacht of de doelwitten ‘direct verbonden kunnen worden aan de terroristische incidenten van 11 september’. (...)

Hoe Amerika een land werd waar iedere tegenstelling wordt uitvergroot tot een conflict tussen vriend en vijand is een geschiedenis die wordt verteld in Reign of Terror: How the 9/11 Era Destabilized America and Led to Donald Trump. In dat boek laat journalist Spencer Ackerman zien hoe de strijd tegen een vaag gedefinieerd doel – ‘terreur’ – destructieve impulsen in Amerika zelf naar boven haalde. De niet-witte buitenwereld werd een gebied van vijandige primitieve beschavingen die, zoals Bush het formuleerde en menige conservatief het herhaalde, ‘onze vrijheden haten’. Wie binnen Amerika vanwege achternaam of aangezicht met die buitenwereld in verband kon worden gebracht, was bij voorbaat verdacht en liep het risico te worden opgeslokt door Amerika’s uitdijende veiligheids- en surveillance-apparaat. (...)

Obama’s grote doel was de strijd meer ‘humaan’ maken, zo laat historicus en rechtswetenschapper Samuel Moyn zien in Humane: How the United States Abandoned Peace and Reinvented War. Dat kwam neer op het verplaatsen van het zwaartepunt van ‘boots on the ground’ naar aanvallen die op afstand werden uitgevoerd met vliegtuigen en drones. De wens was de oorlog preciezer en daarmee op een of andere manier netter te maken, voor partijen aan beide kanten van het vizier.

Moyn, een bekend scepticus over de nobele doelen waarmee het Westen zijn buitenlandse interventies omkleedde, komt tot de conclusie dat Obama de oorlog tegen Amerika’s vijanden juist nog een niet weg te denken onderdeel van de samenleving maakte. (...)

Trump breidde het strijdtoneel ook uit. Op voorspraak van hoge militairen die hij had benoemd – overwegend veteranen uit de beginfase van de war on terror – wees hij Jemen en Somalië aan als gebieden van ‘actieve vijandige dreiging’. (...)

Op het gebied van de buitenlandse oorlogen verschilde Trump kortom niet veel van zijn voorgangers. De grote politieke innovatie van het trumpisme was het uitbuiten van de angst dat Amerika’s vijanden zich binnen de landsgrenzen bevonden. (...)

Toen hij eenmaal president was, bleek dat het aanwakkeren van het vijandbeeld een uitgekiende strategie was om kiezers bij de les te houden. Vier jaar lang presenteerde Trump zichzelf als een leider die Amerika niet alleen behoedde voor buitenlands gevaar maar die ook vocht tegen een ‘deep state’ die hem het werk onmogelijk probeerde te maken. (...)

Oppositie, maatschappelijke tegenbewegingen en Republikeinen die onvoldoende klapten voor Trumps maga-retoriek werden ook direct als vijand aangemerkt. De Black Lives Matter-beweging was volgens de Trump-coterie een ‘terroristische organisatie’. (...)

Oppositie, maatschappelijke tegenbewegingen en Republikeinen die onvoldoende klapten voor Trumps maga-retoriek werden ook direct als vijand aangemerkt. De Black Lives Matter-beweging was volgens de Trump-coterie een ‘terroristische organisatie’. (...)

De volgende generatie uiterst rechts klom naar boven op basis van dezelfde agenda: het Westen wordt bedreigd, door buitenlanders van kleur, en van binnen door elites die de grenzen te weinig gesloten houden. (...)

Het vernuft en tegelijk de tragiek van het vijanddenken waaraan Amerika, en in haar kielzog andere democratieën, zich na 11 september 2001 overgaf is dat er geen definitief einde bestaat. De vijand is ‘terreur’, een amorf verschijnsel waarvan overal nieuwe kiemen kunnen worden ontwaard en dat permanente waakzaamheid vereist. (...)

Wie strijdt tegen een eeuwige vijand kan nooit winnen. (...)

In het Congres in Washington geeft Barbara Lee, twintig jaar geleden de enige die voorzag dat de war on terror eindeloos zou duren, momenteel leiding aan een moeizame poging de geweldsautorisaties die het Witte Huis de afgelopen decennia verworven heeft weer in te trekken. De kans op een politieke meerderheid hiervoor is klein. De missie in Afghanistan mag dan zijn opgedoekt, de airstrikes gaan door, afgelopen zomer tegen militanten van Al-Shabaab in Somalië, na de aanslag op het vliegveld in Kabul tegen isis-k in Afghanistan. Bidens regering is gevuld met veel van dezelfde adviseurs die Obama dienden. ‘We moeten onze focus op counterterrorisme behouden’, schreef Biden in een artikel in het tijdschrift Foreign Affairs, waarin hij zijn kijk op de internationale politiek uit de doeken deed.

Nog veel lastiger is een ontsnapping aan het interne vijanddenken dat de VS in de greep houdt. (...)

Hele artikel

> Zie ook: Reactie op 9/11 bracht geen veiligheid maar angst (NRC)

> Zie ook: Guantanamo Bay: twintig jaar buiten de rechtsorde (NRC)

Op de ferry tussen Staten Island en Manhattan, 18 september 2001 © Mario Tama / Getty Images

Tags: #nederlands #guantanamo #war_on_terror #rechtsstaat #rechtsorde #martelingen #eerlijk_proces #mensenrechten #terrorisme #terrorismebestdrijding #privacy #vrijheid_van_meningsuiting #radicalisering #burgerslachtoffers #droneaanval #dronebombardement #vs #verenigde_staten #europa #eu #europese_unie #obama #bush #9-11 #trump #boeken #populisme #fortuyn #wilders #pvv #fvd #baudet