Hans Goslinga over nepnieuws en beeldvorming: ‘Vertel de waarheid en maak de duivel te schande’

Villamedia

Trouw-commentator Hans Goslinga waarschuwt in dit essay voor stichting KIM, het forum voor reflectie en journalistiek, dat nepnieuws en beeldvorming de democratische rechtsstaat uithollen. ‘De beeld- en emotiecultuur zet de journalistiek die naar objectiviteit streeft onder druk.’

De Amerikaanse journalist Walter Lippman vond dat er geen hogere wet in ons vak kon zijn: ‘Vertel de waarheid en maak de duivel te schande’. (...)

In zijn boek Liberty and the news (1920) omschreef Lippmann de krant als ‘de bijbel van de democratie’. Op grond van de feiten die de krant aanleverde, konden mensen zich een oordeel vormen en hun gedrag bepalen. (...) In de periode tijdens en na de Eerste Wereldoorlog ontdekte Lippmann dat dit beeld veel te rooskleurig was. De publieke opinie kon worden gekneed en de krant kon worden gebruikt voor andere belangen dan die van de democratie, de staatsvorm die valt of staat met de vrijheid de waarheid te zoeken en op grond van de feiten rechtvaardige besluiten te nemen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Daarmee is de bestaansreden van de journalistiek, ook in een democratie, afdoende weergegeven.

Tegelijk is duidelijk dat haar belagers niet alleen degenen zijn die naar de waarheid een lange neus trekken, maar ook moeten worden gezocht onder de meest rechtschapen figuren die een machtspositie hebben. Misschien wel juist, omdat eenmaal aan de macht alle mechanismen in werking treden om de macht te behouden.

Dat levert in politiek Den Haag een dynamiek op die draait om de bijna grenzeloze zucht de dingen te beheersen, verrassingen zoveel mogelijk uit te sluiten en onwelgevallige zaken onder het tapijt te vegen. (...)

De journalisten Pieter Klein en Jan Kleinnijenhuis, die het toeslagenschandaal blootlegden, werden vanuit de overheid niet alleen tegengewerkt, maar zelfs verdacht gemaakt bij collega’s als jongens die spoken zagen. Deze chicanes lieten zien hoezeer Den Haag in de greep is geraakt van controlezucht en beeldvorming. (...)

Zowel de afdelingen communicatie als de ambtelijke toppen zijn gepolitiseerd, in die zin dat het haast een heilige, maar nogal on-Nederlandse missie is geworden de minister ‘uit de wind te houden’. (...)

Toen Lippmann zijn boek over de vrijheid en het nieuws schreef, was Amerika in de greep van een bijna hysterische communistenangst. (...)

Lippmann zag met lede ogen aan dat de kranten in deze hysterie meegingen of onvoldoende weerwerk boden. Met de opkomst van het Trumpisme is er dus wezenlijk niets nieuws onder de zon, zij het dat Donald Trump de gemeenschappelijke vloer onder de democratie finaal heeft weggetrokken met zijn ‘alternatieve waarheden’. (...)

De vlucht in beeldvorming is in mijn ogen begonnen na de Fortuyn-revolte in 2002, die een harde breuk liet zien tussen Den Haag en een deel van de bevolking. Voor die tijd lag het accent in de politieke cultuur sterk op het woord, nadien regeerden het beeld en de emotie. (...)

Iedereen bekijkt de dingen van de dag vanuit een bepaald mens- en wereldbeeld, maar dat hoeft objectieve, waarheidsgetrouwe verslaggeving niet in de weg te zitten. (...)

Juist in een krachtenveld waarin nepnieuws en alternatieve feiten woekeren, blijft het streven naar objectiviteit een hoeksteen van betrouwbare journalistiek en, ruimer gezien, de uitdrukking van een democratische deugd, de liefde voor de waarheid en hart voor de publieke zaak. (...)

De Franse denker Tocqueville drukte het belang van de pers als tegenmacht in een democratie zo uit: ‘Ik heb haar lief vanwege het kwaad dat zij voorkomt, niet zozeer vanwege het goede dat zij voortbrengt’. Nou ja, het is al heel wat dat de pers de heersende machten tot publieke verantwoording kan dwingen.

Dat is de essentie van ons bestel, waarmee gezagsdragers, van welke signatuur ook, nog altijd de grootste moeite hebben. (...)

‘Macht moet van repliek worden gediend, naar redenen worden gevraagden gedwongen tot antwoorden. Je mag er niet van uitgaan dat macht zich uit zichzelf aan de regels houdt.’ (...)

Stendhal schreef in zijn politieke schelmenroman La Chartreuse de Parme over een minister van buitenlandse zaken: ‘De graaf was een fatsoenlijk mens, zolang het niet om politiek ging’.

Hele artikel

Tags: #nederlands #media #nieuws #journalistiek #journalist #nepnieuws #fake_nieuws #feiten #waarheid #beeldvorming #den_haag #politiek #spindoctor #woordvoerder #pr #voorlichter #trump #fortuyn #krant #tv #radio #propaganda

“Het belangrijkste taboe van na 1945, dat bevolkingsgroepen (lees: minderheden) niet deel mogen uitmaken van een politiek steekspel noch collectief in staat van beschuldiging moeten worden gesteld, brokkelde vooral in West-Europa snel af.”

9/11 en Afghanistan: we wilden het niet weten

NRC

Terrorisme - De aanslagen van 9/11 waren gruwelijk, de reactie van het Westen daarop was mogelijk nog destructiever, schrijft Arnon Grunberg. Die heeft niet alleen geleid tot burgeroorlogen in Afghanistan en Irak, maar heeft ook de sociale vrede in het Westen ondermijnd. (...)

De schok in het Westen dat men niet immuun was voor aanslagen was immens. Lang hadden de meeste westerlingen geloofd dat sneuvelen bij aanslagen iets was voor inwoners van Sri Lanka, Peru, Israël of Pakistan, heel misschien voor een Europeaan die zo dom was in Belfast te wonen of in het Baskenland, maar niet voor de waarlijk verlichte Europeaan of Amerikaan in New York, Berlijn en Parijs. (...)

Het is goed te onthouden dat van mensenrechten, scholen voor meisjes en ‘nation building’ op dat moment geen sprake was. Al die nobele doelen en vrome wensen kwamen er pas bij toen Amerika, George W. Bush en zijn neocons, hun interesse in Afghanistan hadden verloren en zich obsessief bezig waren gaan houden met Irak, maar een ruime Amerikaanse troepenmacht in Afghanistan wensten te behouden om strategische redenen, die vooral met Iran en Rusland te maken hadden. (...)

Het belangrijkste taboe van na 1945, dat bevolkingsgroepen (lees: minderheden) niet deel mogen uitmaken van een politiek steekspel noch collectief in staat van beschuldiging moeten worden gesteld, brokkelde vooral in West-Europa snel af. De moslim moest bewijzen dat hij geen moslim was om een goede burger te zijn, maar als hij er werkelijk in slaagde zo goed als onzichtbaar te zijn kreeg hij het verwijt een ‘sleeper’ te zijn; uiteindelijk lag zijn loyaliteit niet bij het land waar hij woonde. Om niet helemaal als een ouderwetse kruisridder over te komen spraken zij die zich bekommerden om hun reputatie liever over de politieke islam om ten minste de theoretische mogelijkheid open te laten dat men moslim én fatsoenlijk kon zijn. Bush had weliswaar gezegd dat Amerika niet in oorlog was met de islam, maar zeker in Europa zagen velen dat anders. (...)

De gevolgen van de strijd tegen de ‘as van het kwaad’, althans sommige leden ervan, werden zichtbaar met de opkomst van Islamitische Staat. Mede dankzij de desastreuze beslissing om na de Amerikaanse inval in Irak in 2003 het leger van Saddam te ontmantelen kon IS ontstaan. Onder Saddam was de soennitische minderheid bevoordeeld; nogal wat officieren uit Saddams leger zagen hun privileges verdampen en besloten hun heil bij IS te zoeken. (...)

Net zo’n grote fout als de ontmanteling van Saddams leger was de beslissing om tijdens de Bonn-conferentie, eind 2001, waar het Westen Karzai in het zadel hielp, de Taliban geen zetel te geven. De les van Versailles, die in 1945 nog in het geheugen stond gegrift, was vergeten. (...)

Dat de vijanden van de Taliban, bijvoorbeeld de Noordelijke Alliantie die in 2001 samen met de VS streed en bestond uit Tadzjieken, Oezbeken en de Hazara-minderheid, wezenlijk andere ideeën erop nahouden over vrouwen en mensenrechten dan de Taliban is overigens kortzichtig.

Toen Trump in 2020 in Doha een ‘vredesakkoord’ met de Taliban tekende, was alle deemoed uit de Taliban verdwenen, het was Amerika dat in het zand moest bijten. (...)

Het kan niet genoeg worden benadrukt dat er nooit oorlog is gevoerd voor mensenrechten, scholen voor meisjes en dergelijke. Zelfs de Tweede Wereldoorlog is niet gevoerd omdat het Derde Rijk zich schuldig maakte aan massamoord; was dat wel zo geweest dan had het Westen wel strijd gevoerd tegen Stalin. (...)

Vergeleken met de Vietnamoorlog lijkt de twintigjarige oorlog in Afghanistan minder bloederig, maar een uitstekend stuk van Anand Gopal in The New Yorker stelt dat in de provincie Helmand vrijwel elke familie tien tot twaalf burgerdoden te betreuren had. De Amerikanen en hun westerse bondgenoten werkten samen met voormalige vijanden van de Taliban die vaak nog gewelddadiger en extremer waren dan de Taliban zelf en wier voornaamste interesse het veilig stellen van winstgevende projecten was, tolheffing en beveiliging. (...)

Biden zal Obama’s strategie in de eeuwige strijd tegen terrorisme volgen: drones. Met programma’s als Pegasus, van het Israëlische bedrijf NSO Group, die de smartphone van een individu doorlicht en daarmee dieper in zijn wereld en die van zijn omgeving binnendringt dan welke psycholoog ook zou kunnen, kom je een eind. (...)

Tot slot: natuurlijk heeft het Westen verplichtingen ten aanzien van Afghanen die voor westerse organisaties hebben gewerkt, maar toen op Twitter een journalist schreef dat ‘zijn’ tolk was gered moest ik denken aan een opmerking van Hannah Arendt in Eichmann in Jeruzalem. Himmler schijnt te hebben gezegd dat iedere Duitser wel één goede Jood kende, de rest waren natuurlijk varkens. (...)

Hele artikel

> Zie ook: Overwinning noch vrede

De Amerikaanse president George W. Bush spreekt reddingswerkers en andere hulpverleners toe op Ground Zero in New York, 14 september 2001. Foto Eric Draper / White House / Getty Images.

Tags: #nederlands #guantanamo #war_on_terror #rechtsstaat #rechtsorde #martelingen #eerlijk_proces #mensenrechten #terrorisme #terrorismebestdrijding #privacy #vrijheid_van_meningsuiting #radicalisering #burgerslachtoffers #droneaanval #dronebombardement #vs #verenigde_staten #europa #eu #europese_unie #obama #bush #9-11 #trump #boeken #populisme #fortuyn #wilders #pvv #fvd #baudet

Twintig jaar na 9/11: Amerika en de wereld

Overwinning noch vrede

De Groene Amsterdammer

Na 9/11 begon de jacht op de buitenlandse vijanden van Amerika. Maar ook vermeende interne vijanden hielden het land in de greep. Uiteindelijk vrat dat vijanddenken het land van binnen op.

Op donderdag 13 september 2001, kort nadat met twee gekaapte vliegtuigen de torens van het World Trade Center in New York waren verwoest, kwam in Washington het Congres bijeen om te stemmen over een wetsvoorstel dat het fundament zou leggen onder een nieuw tijdperk. (...)

[President George W. Bush:] ‘Deze aanvallen moeten beantwoord worden en de wereld moet bevrijd worden van het kwaad.’ Het wetsvoorstel waarmee dit messianistische doel gediend werd, was in elkaar gezet met dezelfde haast waarmee Amerika na 9/11 haar conclusies trok.

De ‘Authorization for the use of Military Force’ noemde geen specifieke doelwitten en schreef geen specifieke maatregelen voor. Hij gaf het Witte Huis toestemming om naar eigen inzicht geweld toe te passen tegen ‘landen, individuen en organisaties’ om zo ‘toekomstige terroristische aanvallen op de VS te voorkomen’. Deze autorisatie was niet aan tijd gebonden. (...)

Toen de steun van het Congres binnen was, verruimde de regering-Bush de interpretatie van haar bevoegdheden nog verder. Het ministerie van Justitie oordeelde dat de wet ook preventief kon worden toegepast, ongeacht of de doelwitten ‘direct verbonden kunnen worden aan de terroristische incidenten van 11 september’. (...)

Hoe Amerika een land werd waar iedere tegenstelling wordt uitvergroot tot een conflict tussen vriend en vijand is een geschiedenis die wordt verteld in Reign of Terror: How the 9/11 Era Destabilized America and Led to Donald Trump. In dat boek laat journalist Spencer Ackerman zien hoe de strijd tegen een vaag gedefinieerd doel – ‘terreur’ – destructieve impulsen in Amerika zelf naar boven haalde. De niet-witte buitenwereld werd een gebied van vijandige primitieve beschavingen die, zoals Bush het formuleerde en menige conservatief het herhaalde, ‘onze vrijheden haten’. Wie binnen Amerika vanwege achternaam of aangezicht met die buitenwereld in verband kon worden gebracht, was bij voorbaat verdacht en liep het risico te worden opgeslokt door Amerika’s uitdijende veiligheids- en surveillance-apparaat. (...)

Obama’s grote doel was de strijd meer ‘humaan’ maken, zo laat historicus en rechtswetenschapper Samuel Moyn zien in Humane: How the United States Abandoned Peace and Reinvented War. Dat kwam neer op het verplaatsen van het zwaartepunt van ‘boots on the ground’ naar aanvallen die op afstand werden uitgevoerd met vliegtuigen en drones. De wens was de oorlog preciezer en daarmee op een of andere manier netter te maken, voor partijen aan beide kanten van het vizier.

Moyn, een bekend scepticus over de nobele doelen waarmee het Westen zijn buitenlandse interventies omkleedde, komt tot de conclusie dat Obama de oorlog tegen Amerika’s vijanden juist nog een niet weg te denken onderdeel van de samenleving maakte. (...)

Trump breidde het strijdtoneel ook uit. Op voorspraak van hoge militairen die hij had benoemd – overwegend veteranen uit de beginfase van de war on terror – wees hij Jemen en Somalië aan als gebieden van ‘actieve vijandige dreiging’. (...)

Op het gebied van de buitenlandse oorlogen verschilde Trump kortom niet veel van zijn voorgangers. De grote politieke innovatie van het trumpisme was het uitbuiten van de angst dat Amerika’s vijanden zich binnen de landsgrenzen bevonden. (...)

Toen hij eenmaal president was, bleek dat het aanwakkeren van het vijandbeeld een uitgekiende strategie was om kiezers bij de les te houden. Vier jaar lang presenteerde Trump zichzelf als een leider die Amerika niet alleen behoedde voor buitenlands gevaar maar die ook vocht tegen een ‘deep state’ die hem het werk onmogelijk probeerde te maken. (...)

Oppositie, maatschappelijke tegenbewegingen en Republikeinen die onvoldoende klapten voor Trumps maga-retoriek werden ook direct als vijand aangemerkt. De Black Lives Matter-beweging was volgens de Trump-coterie een ‘terroristische organisatie’. (...)

Oppositie, maatschappelijke tegenbewegingen en Republikeinen die onvoldoende klapten voor Trumps maga-retoriek werden ook direct als vijand aangemerkt. De Black Lives Matter-beweging was volgens de Trump-coterie een ‘terroristische organisatie’. (...)

De volgende generatie uiterst rechts klom naar boven op basis van dezelfde agenda: het Westen wordt bedreigd, door buitenlanders van kleur, en van binnen door elites die de grenzen te weinig gesloten houden. (...)

Het vernuft en tegelijk de tragiek van het vijanddenken waaraan Amerika, en in haar kielzog andere democratieën, zich na 11 september 2001 overgaf is dat er geen definitief einde bestaat. De vijand is ‘terreur’, een amorf verschijnsel waarvan overal nieuwe kiemen kunnen worden ontwaard en dat permanente waakzaamheid vereist. (...)

Wie strijdt tegen een eeuwige vijand kan nooit winnen. (...)

In het Congres in Washington geeft Barbara Lee, twintig jaar geleden de enige die voorzag dat de war on terror eindeloos zou duren, momenteel leiding aan een moeizame poging de geweldsautorisaties die het Witte Huis de afgelopen decennia verworven heeft weer in te trekken. De kans op een politieke meerderheid hiervoor is klein. De missie in Afghanistan mag dan zijn opgedoekt, de airstrikes gaan door, afgelopen zomer tegen militanten van Al-Shabaab in Somalië, na de aanslag op het vliegveld in Kabul tegen isis-k in Afghanistan. Bidens regering is gevuld met veel van dezelfde adviseurs die Obama dienden. ‘We moeten onze focus op counterterrorisme behouden’, schreef Biden in een artikel in het tijdschrift Foreign Affairs, waarin hij zijn kijk op de internationale politiek uit de doeken deed.

Nog veel lastiger is een ontsnapping aan het interne vijanddenken dat de VS in de greep houdt. (...)

Hele artikel

> Zie ook: Reactie op 9/11 bracht geen veiligheid maar angst (NRC)

> Zie ook: Guantanamo Bay: twintig jaar buiten de rechtsorde (NRC)

Op de ferry tussen Staten Island en Manhattan, 18 september 2001 © Mario Tama / Getty Images

Tags: #nederlands #guantanamo #war_on_terror #rechtsstaat #rechtsorde #martelingen #eerlijk_proces #mensenrechten #terrorisme #terrorismebestdrijding #privacy #vrijheid_van_meningsuiting #radicalisering #burgerslachtoffers #droneaanval #dronebombardement #vs #verenigde_staten #europa #eu #europese_unie #obama #bush #9-11 #trump #boeken #populisme #fortuyn #wilders #pvv #fvd #baudet