#multatuli

berternste2@diasp.nl

Multatuli’s geboortehuis hoort óók op de Werelderfgoedlijst

NRC

Gelijkheid - Net als het Planetarium van Eise Eisinga heeft het gelijkheidsideaal van Multatuli tijdloze relevantie tot ver buiten de landsgrenzen. Zijn geboortehuis moet daarom ook op de Werelderfgoedlijst, betoogt Elsbeth Etty. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Foto van het geboortehuis van Multatuli
De Korsjespoortsteeg in Amsterdam waar (rechts) het Multatuli Museum is gevestigd in het geboortehuis van de schrijver. Foto Nick den Engelsman.

Koning Willem-Alexander bestempelde bij het aanbieden van zijn excuses kolonialisme en slavernij als „misdaad tegen de menselijkheid waartegen de stadhouders en de koningen van het Huis van Oranje niets hebben ondernomen.” Staatsrechtdeskundige Peter Rehwinkel merkte daarover op in de Volkskrant dat de koning hierbij de naam Multatuli had moeten noemen. Hij schreef: „Multatuli droeg zijn boek Max Havelaar op aan koning Willem III met de vraag of het diens wil was dat ‘daarginds Uwe meer dan dertig millioenen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in Uwen naam?’ Multatuli krijgt alsnog antwoord van het staatshoofd.”

Kolonialisme en slavernij waren gebaseerd op institutioneel racisme, waarvan de gevolgen – discriminatie van en geweld tegen mensen van kleur – nog steeds doorwerken in de samenleving. (...)

Multatuli behoorde tot de eerste Nederlanders die tegen ongelijkheid op alle terreinen in opstand kwam en dat verzet in zijn omvangrijke oeuvre briljant heeft verwoord. Behalve tegen de mishandeling van de Javaan – die stond voor de onderdrukking van alle gekleurde volkeren – ageerde Multatuli ook tegen de ontmenselijking van vrouwen. Hij benoemde de structurele onderdrukking van vrouwen op alle gebieden van het leven en analyseerde de oorzaken daarvan.

Wegens zijn baanbrekende ideeën over vrouwenkiesrecht en seksuele bevrijding werd hij de held van negentiende- en twintigste-eeuwse feministen en dus ook van mij. (...)

Een andere bekende uitspraak van Multatuli luidt: „Er is maar ééne slechtheid, één misdaad, ééne zonde: gebrek aan hart.” (...)

Multatuli attendeert ons nog steeds op onrecht dat bestreden moet worden en daarom is het van belang zijn gedachtengoed en literaire betekenis levend te houden. (...)

Luzette Kroon, voorzitter van de Stichting Werelderfgoed Nederland, noemde het Eise Eisinga Planetarium dinsdag „het kroonjuweel van menselijke creativiteit en doorzettingsvermogen, dat ons niet alleen de wetten van de kosmos toont, maar ook de tijdloze schoonheid van kennis, verbeelding en de drang om te begrijpen”.

Hetzelfde kan gezegd worden van Multatuli die ruim anderhalve eeuw geleden in een taal van tijdloze schoonheid toonde waar religieus of anderszins gelegitimeerd racisme en seksisme toe leiden: te weten koloniale uitbuiting, slavernij, ontmenselijking. Het daarom niet meer dan logisch om het monument waarin de bedenker van deze ideeën werd geboren evenens te nomineren voor die Werelderfgoedlijst. Al was het maar om de verbeelding te prikkelen van generaties scholieren, studenten en belangstellenden.

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #boeken #literatuur #multatuli #max_havelaar #werelderfgoed #unesco #kolonialisme #racisme #ongelijkheid #feminisme #slavernij

berternste2@diasp.nl

Multatuli is goed, maar Haafner is beter

NRC

Literatuur - En weer wordt Multatuli’s ‘Max Havelaar’ tot meest relevante werk gekozen. Maar wie een echt antikoloniale schrijver wil lezen, kiest voor Jacob Haafner, schrijft Marijke Vos. (...)

Op zoek naar het werk van iemand van kleur, bij voorkeur een vrouw.

Ik ben tegen iemand aangelopen, maar ik moet bekennen dat het een man is. Een man, wit, van Europese afkomst en ook nog eens ruim tweehonderd jaar geleden overleden. Het gaat om Jacob Haafner (1754-1809); lange tijd reiziger, handelaar en avonturier, met name in de Oost, voor hij zich sinds 1805 als schrijver op de kaart zette. Als eerste antikolonialist sprak hij zich fel uit tegen de Europese overheersing in landen overzee. (...)

Na deze prijsvraag volgden literaire reisverhalen. Eerst Lotgevallen op eene reize van Madras over Tranquebaar naar het eiland Ceilon (1806), toen Reize in eenen palanquin (1808) en tenslotte vlak na zijn overlijden Reize te voet door het eiland Ceilon (1810). Postuum volgden nog enkele tekstbundels, maar vooral de eerste drie reisverhalen waren tot halverwege de negentiende eeuw succesvol, met vertalingen in het Duits, Frans, Engels en Deens.

In deze reisverhalen vertelt Haafner over zijn rondreizen in India, Ceylon en Zuid-Afrika en zijn hekel aan de „onverzadelijke gouddorst en veroveringszucht” van de westerlingen. (...)

Volgens hem hadden de inlanders absoluut geen Europese denkbeelden of ‘beschaving’ nodig, eerder was het andersom; de Europeanen zouden iets van hen kunnen leren. Hij toonde zich faliekant tegen de Europese dominantie, voor emancipatie, voor vrijheid, voor gelijkheid en de uniciteit en waarde van elke cultuur op zich. (...)

Hele artikel

Illustratie uit boek
Tekening, gemaakt door de schrijver Jacob Haafner.

Tags: #nederlands #literatuur #boeken #haafner #jacob_haafner #multatuli #max_havelaar #kolonie #kolonialisme #uitbuiting #slavernij #schrijver #antikolonialisme

berternste@pod.orkz.net

Het ‘cultuurstelsel’ in Nederlands-Indië maakte ons rijk: met de winst werd het spoor aangelegd

De Volkskrant

Dat de huidige Nederlandse welvaart mede tot stand kwam dankzij slavernij is bekend. Minder aandacht is er voor de enorme inkomsten die voortvloeiden uit het cultuurstelsel. Bewoners van Nederlands-Indië waren verplicht een deel van hun oogst af te staan en dwangarbeid te verrichten. (...)

Dit [cultuurstelsel] was voor Nederland zo profijtelijk dat dit op het hoogtepunt eenderde tot zelfs de helft van de inkomsten voor de schatkist opleverde. Nederland kon daarmee niet alleen de staatsspoorwegen aanleggen, maar ook het Noordzeekanaal en de Nieuwe Waterweg, die de Amsterdamse en Rotterdamse havens hun strategische positie gaven. Nederlands-Indië was dus letterlijk een wingewest waarop de Nederlandse welvaart dreef. (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Foto van treinkaartje

Het cultuurstelsel dat begin 19de eeuw door de Nederlandse koloniale staat werd ingevoerd was een radicalisering van de grondslagen die de VOC met de corvee had gelegd. De bevolking werd tegen schamele vergoedingen gedwongen op eenvijfde deel van de grond koffie, thee en andere commerciële agrarische producten te produceren en af te dragen (cultuurstelsel). Daarnaast werden zij gedwongen om zogenoemde ‘herendiensten’ te verrichten, te werken aan de koloniale infrastructuur van wegen, spoor, water- en irrigatiewerken. Dit gebeurde onder slechte omstandigheden en leidde tot hoge sterfte. Het verzet was grootschalig. De bevolking kwam in opstand of liep weg. Maar het koloniale dwangsysteem werd kracht bijgezet met rotanslagen of zware gevangenenarbeid. (...)

De afschaffing vanaf 1870 leidde slechts gedeeltelijk tot verbetering. Grond werd op nog grotere schaal vrijgegeven aan Europese koloniale ondernemers. De niet-Europese arbeiders waren onder de koloniale wet vaak niet vrij om zomaar te vertrekken en konden zwaar gestraft worden. De veroordeling tot dwangarbeid verving daarbij de vroegere fysieke bestraffing met de rotan. (...)

Hele artikel

Foto van bouw spoorbrug
Bouw van de spoorbrug bij Culemborg, rond 1870. Beeld: Spoorwegen in Beeld, Spoorwegmuseum.

Tags: #nederlands #nederland #indie #nederlands_indie #indonesie #kolonie #koloniale_geschiedenis #voc #slavernij #dwangarbeid #cultuurstelsel #herendiensten #max_havelaar #multatuli #spoorwegen #havens #nieuwe_waterweg #amsterdam #rotterdam #Eduard_Douwes_Dekker #Douwes_Dekker #uitbuiting #ABN_Amro #Nederlandse_Handelsmaatschappij #nhm #koninghuis #willem_I #batig_slot #noordzeekanaal