Hét boek over het wezen van oorlog en dictatuur blijft Vasili Grossmans ‘Leven en lot’

NRC

Vasili Grossman - In zijn magnum opus Leven en lot komt alles samen wat met oorlog, dictatuur, repressie, genocide en volgzaamheid te maken heeft.

(Tekst loopt door onder de foto.)

De Slag om Stalingrad. Foto Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images.

Als één roman uit de wereldliteratuur iets zegt over oorlog, onderdrukking en het dagelijkse leven in een totalitaire staat, dan is het Leven en lot van de Russische schrijver Vasili Grossman (1905-1964). Behalve een aangrijpend relaas over de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog, met als hoogtepunt de Slag om Stalingrad, is het ook een filosofisch traktaat over goed en kwaad, over de angsten van de mens in tijden van crisis, over de overeenkomsten tussen totalitaire ideologieën van links en rechts, over verraad in alle soorten en maten. Daarbij spelen ook moed en fatsoen, eigenschappen die voor maar weinigen zijn weggelegd, een grote rol. (...)

Dat Grossman met zijn roman het wezen van de communistische dictatuur had geraakt, bleek toen hij zijn manuscript ter publicatie inleverde en het meteen door de KGB in beslag werd genomen. Zelfs zijn aantekeningen en het lint van zijn typemachine werden in beslag genomen. Want als dit boek in de Sovjet-Unie zou verschijnen, zou het volgens Stalins ideoloog Soeslov een atoombom onder het regime leggen. Grossman kwijnde nadien weg van teleurstelling. Gelukkig had hij nog een kopie van zijn manuscript bij een vriend in bewaring gegeven. Met hulp van de dissidente natuurkundige Andrej Sacharov en de schrijver Vladimir Vojnovitsj werd het in de jaren zeventig naar het Westen gesmokkeld, waar het in 1974 verscheen. Als Grossman toen nog had geleefd, zou hij er vrijwel zeker de Nobelprijs voor hebben gekregen.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #oorlog #rode_leger #dictatuur #repressie #genocide #meelopers #Vasili_Grossman #Grossman #leven_en_lot #sovjet-unie #tweede_wereldoorlog #stalin #leningrad

De macht van de dictator is óók de macht van de straat

Caroline de Gruyter (NRC)

(...) „Autoritaire regimes zijn onverslaanbaar, totdat ze dat ineens niet meer zijn. De geschiedenis is bezaaid met afgezette keizers en tsaren”, schreef oud-Financial Times-commentator Philip Stephens deze week in een blog onder de hoopvolle titel ‘Een slecht jaar voor autocraten. Xi en Poetin zijn de grote verliezers van 2022’.

Stephens heeft gelijk: we moeten de kop niet laten hangen. Toch moeten we ons evenmin illusies maken over volksprotesten en wat die anno 2022 kunnen uitrichten. Moderne autocraten laten zich minder makkelijk uit het pluche jagen dan de generaties voor hen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Caroline de Gruyter

De dictators van nu zijn gelikter. Ze proberen populair te blijven onder de bevolking. Ze doen amper nog aan massamoorden en maaien demonstranten niet meer voor CNN-camera’s neer, maar lichten hen achteraf stilletjes van het bed of produceren ‘bewijs’ van een zedendelict. En ze houden referenda en opiniepeilingen, en chatten met burgers. Door die democratische façade rennen buitenlandse investeerders niet weg, waardoor de economie blijft draaien en burgers brood op de plank houden. (...)

Omdat dictators de meeste media dankzij moderne technologie compleet in hun zak hebben, bepalen ze goeddeels wat mensen lezen of zien. (...)

Volgens onderzoekers aan Harvard is de kans van slagen van straatopstanden onder dit nieuwe type machthebber zesmaal kleiner dan in 2000. Ook werd volksprotest vroeger langzaam, vanaf de grond, opgebouwd. Dat bevorderde cohesie en solidariteit. Nu worden demonstranten via sociale media gemobiliseerd. De clubgeest is zwakker. Straatprotest verpietert sneller. Bovendien gebruiken de autoriteiten tegenwoordig óók geavanceerde technologie voor propaganda, infiltratie en intimidatie. Niet alleen Polen en Hongarije bespioneren opponenten met Pegasus-software, maar zelfs Griekenland en Spanje – al zeggen ze stug dat ze van niets weten. We leven in een tijd van „digitaal autoritarisme”, aldus het Harvard-onderzoek. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #protest #straatprotest #opstand #revolutie #dictator #staat #staatsmacht #sociale_media #social_media #media #propaganda #censuur #volksopstand #hongarije #orban #iran #china #polen #referendum #opiniepeiling #democratie #investeringen #buitenlandse_investeringen #electorale_autocratie #digitaal_autoritarisme #brazilie #bolsonaro #vs #verenigds_staten #trump #griekenland #spanje #pegasus #pegasus_software #spionagesoftware #repressie