Oxfam Novib: ‘Suprematie van miljardairs zorgt voor steeds meer politieke macht’

NRC

Ongelijkheidsrapport - De toenemende macht van superrijken en hun bedrijven heeft de ongelijkheid in de wereld weer verder vergroot. Hoe sleets de boodschap van Oxfam Novib ook mag klinken, de cijfers blijven verbazen. (...)

Bij de start deze maandag van het World Economic Forum, de politiek-economische hoogmis in het Zwitserse Davos, constateert Oxfam wederom dat de rijken de afgelopen jaren nog rijker werden, en de armen nog armer. „Aan de start van het jaar 2024, is het zeer reële gevaar dat deze buitengewone extremen het nieuwe normaal worden”, aldus Oxfam. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Klaus Schwab, oprichter van het World Economy Forum in het Zwitserse Davos, luistert naar een presentatie over een vredesplan voor Oekraïne aan de vooravond van het WEF.

De rijkdom van de vijf rijkste miljardairs ter wereld (Elon Musk, Bernard Arnault en familie, Jeff Bezos, Larry Ellison en Warren Buffett) is sinds 2020 meer dan verdubbeld: van 405 miljard dollar naar 869 miljard dollar (794 miljard euro). En dat terwijl 60 procent van de mensheid, een kleine vijf miljard mensen, in dezelfde periode juist armer is geworden. (...)

In het voorwoord bij het rapport met de titel Inequality Inc. (vrij vertaald: De BV Ongelijkheid) zegt de Amerikaanse senator Bernie Sanders het als volgt: „Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid hebben zo weinig mensen zo veel bezit gehad. Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid is er zo’n ongelijkheid in inkomen en vermogen geweest. [...] Nooit eerder in de geschiedenis hebben we een klasse van miljardairs gezien met zoveel politieke macht.” (...)

Als voorbeeld van de groeiende macht van het bedrijfsleven (en haar eigenaren) schetst Oxfam de concentratie die heeft plaatsgevonden in de afgelopen decennia. Waar eind vorige eeuw nog zestig farmaceuten de wereldtop vormden, zijn dat er nu nog tien. In de techsector is het niet veel beter: driekwart van het geld dat aan online advertenties wordt uitgegeven, loopt via Meta, Alphabet en Amazon. En in de financiële wereld loopt ongeveer eenvijfde van de mondiale geldstroom door drie bedrijven: BlackRock, State Street en Vanguard beheren samen 20.000 miljard dollar.

De toenemende concentratie van bedrijfsmacht is een van de grote aanjagers van méér ongelijkheid, stelt Oxfam. Dat gebeurt op vier manieren. Allereerst gebruiken de superrijken de macht van hun bedrijven om de rijken (veelal de aandeelhouders) te belonen, en niet de werknemers. Ze verzetten zich zelfs tegen wetgeving die de positie van werknemers moet verbeteren. Ten tweede maken de grote bedrijven gebruik van fiscale routes om zo min mogelijk belasting te hoeven betalen. (...)

Ten derde waarschuwt Oxfam voor de aanhoudende golf van privatiseringen van publieke diensten zoals onderwijs, watervoorziening en gezondheidszorg, die de kloof tussen arm en rijk vergroten. En tenslotte dragen de superrijken via hun bedrijven onevenredig veel bij aan klimaatverandering, terwijl ze juist profiteren van de winsten van industrieën die veel bijdragen aan CO2-uitstoot. (...)

En dat terwijl de prijs van klimaatverandering veelal betaald wordt door de minderbedeelden: die wonen vaker in gebieden die getroffen worden door klimaatverandering. (...)

[Het gaat] in essentie om een fundamentele keuze die gemaakt moet worden: kiest de wereld voor een nieuw tijdperk van suprematie van miljardairs, gecontroleerd door monopolisten en financiers, of voor een geleidelijke verschuiving naar publieke macht die gebaseerd is op gelijkheid en waardigheid. Overheden hebben die keuze, stelt de organisatie. Om bedrijven strenger te reguleren, om beleid te maken dat ongelijkheid verkleint, om met andere fiscale stelsels de belastingontwijking tegen te gaan, om te investeren in publieke voorzieningen.

Hele artikel

Tags: #nederlands #ongelijkheid #superrijken #bedrijfsconcentratie #Meta #Alphabet #Amazon #BlackRock #State_Street #Vanguard #farmaceutische_industrie #aandeelhouders #arbeiders #kapitaal #arbeid #belastingontwijking #vakbonden #overheid #publieke_sector #privatisering #Elon_Musk #Bernard_Arnault #Jeff_Bezos #Larry_Ellison #Warren_Buffett

De rijken hebben het gedaan

De Groene Amsterdammer

De millennials in de oude industriesteden, die elkaar de maat nemen over vlieggedrag en eetpatroon, zijn blind voor de omstandigheden waaronder hun voedsel, kleding en smartphone worden geproduceerd. Volgens de Amerikaanse geograaf Matt Huber moet de klimaatbeweging de klassenstrijd herontdekken.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Foto: Golfbaan en huizen naast de onontwikkelde woestijn op 7 december 2022 bij Palm Desert, Californië. Volgens de U.S. Seasonal Drought Outlook is een vierde opeenvolgend jaar van droogte waarschijnlijk in Californië, ondanks twee recente stormen die in een groot deel van de staat voor neerslag hebben gezorgd © Mario Tama / Getty Images.

1871 was een keerpunt in de geschiedenis van het economisch denken. In dat jaar publiceerden de Oostenrijker Carl Menger, de Fransman Léon Walras en de Brit Stanley Jevons teksten waarin zij de markt in het centrum plaatsten van de wetenschappelijke aandacht. (...)

Oftewel: economie gaat uitsluitend over marktgedrag. (...)

Het zijn de kosten van arbeid, kapitaal en grondstoffen die bepalen hoeveel de consument moet betalen, niet de schaarsteverhoudingen op markten. En zeker bij Marx moet dit worden begrepen als een fenomeen dat mede bestaat bij de gratie van ecologische en sociale processen die zelf pre- of buiten-kapitalistisch van aard zijn. (...)

Menselijke activiteiten zijn ook ondenkbaar zonder een continu stofuitwisselingsproces met de natuur. In Das Kapital weidt Marx uitvoerig uit over hoe kapitalistische winst niet alleen de uitkomst is van het afromen door de kapitalist van de relatieve meerwaarde die de arbeider produceert, maar ook afhankelijk is van de toe-eigening van schaarse grondstoffen en de mogelijkheid om afval, uitstoot en deposities kosteloos over de schutting van de buren te kieperen. In het derde deel van Das Kapital voegt bezorger Friedrich Engels aan een passage van Marx over de chemische transformatie van kool in gas een zinsnede toe waarin hij er fijntjes op wijst dat dit leidt tot de uitstoot van CO2: in 1894! (...)

[D]e jonge Marx was eigenlijk een ecoloog avant la lettre met een opmerkelijke gevoeligheid voor de biologisch-ecologische fundamenten van het menselijk bestaan. (...)

De Amerikaanse geograaf Matt Huber uit het voormalige industriestadje Syracuse in de staat New York is een van de loten aan deze stam. Zijn vorig jaar verschenen Climate Change as Class War: Building Socialism on a Warming Planet is een fantastisch uithangbord voor de conceptuele rijkdom, analytische precisie en thematische diepte die een marxistisch perspectief op de huidige klimaatcrisis te bieden heeft. (...)

Climate Change as Class War maakt, zoals de titel al aangeeft, overtuigend duidelijk dat de strijd tegen klimaatverandering alleen gewonnen kan worden als de klimaatbeweging het belang van klassenstrijd herontdekt en zich niet laat afleiden door de erkenningsstrijd van identitaire bewegingen. (...)

71 procent van alle CO2-emissies die sinds 1988 in de atmosfeer terecht zijn gekomen, schrijft Huber, is afkomstig van een ampele honderd bedrijven, waaronder de grootste olie-ondernemingen, staalfabrieken en chemische concerns, en de grootste voedselproducenten. (...)

Het is om die reden dat Matt Huber en zijn ideologische geestverwanten het woord ‘Antropoceen’ ter aanduiding van het tijdvak waarin de mens de belangrijkste determinant van de klimatologische condities op aarde is geworden, radicaal afwijzen en vervangen door het neologisme Kapitaloceen: het zijn de rijken die verantwoordelijk zijn voor het leeuwendeel van de ecologische destructie. Of nog preciezer: het is de klasse van eigenaren van de productiemiddelen (kortweg kapitalisten geheten) die verantwoordelijk is en dus politiek ter verantwoording moet worden geroepen. Dat is de klassenstrijd waar Huber toe oproept. (...)

Progressieve bewegingen worden gekenmerkt door een bijna neurotische obsessie met de marge en vergeten dat de sleutel voor maatschappelijke verandering niet daar ligt maar bij de grote meerderheid die tot de werkende klasse kan worden gerekend. (...)

[W]ie grote groepen mensen wil mobiliseren moet zich richten op de gedeelde belangen van die mensen; en die gedeelde belangen zijn klassenbelangen: meer bestaanszekerheid bij een rechtvaardige verdeling van de vergroeningsopdracht om klimaatopwarming tegen te gaan. (...)

Huber heeft dan ook weinig op met het degrowth-denken van de romantische tak van de klimaatbeweging. Net zoals Marx en Engels zich in het Communistisch manifest afzetten tegen de idealen van kleinschaligheid en ambachtelijkheid van het utopisch socialisme, en benadrukten dat het communistische eindstation wat hen betrof niet een breuk met de geïndustrialiseerde moderniteit van het kapitalisme was, maar juist een verdere radicalisering ervan, zij het onder meer eigendomsverhoudingen. (...)

Dat is, zegt Huber, de politieke strijd die gestreden moet worden: hoe verdelen we de beschikbare ecologische ruimte op een manier die de mondiale armen noodzakelijke welvaartsgroei toestaat. Niet: hoe stoppen we de mondiale grondstof-intensieve economische groei om snel binnen de beschikbare ecologische bandbreedte te komen. (...)

oortkomend uit de golf van sociale bewegingen in het mondiale noorden van de jaren zestig en zeventig is de klimaatbeweging primair buitenparlementair, beschikt ze over een beperkt actierepertoire (demonstraties, blokkades, ludieke acties) en vertrouwt ze op de veranderingsmacht van de kleine voorhoede voor systeembrede transities. (...)

Volgens Matt Huber is de strijd voor een duurzame toekomst vergeefs als werknemers en burgers geen controle weten te verkrijgen over de productiemiddelen. En dat is een strijd die je niet wint met kleine, leninistische voorhoedes, maar alleen door te bouwen aan grote politieke meerderheden. (...)

Wie door zijn oogharen naar het milieudebat kijkt, ziet inderdaad een opmerkelijke versmalling van het probleem en een al even opmerkelijke technocratisering van de oplossingen opdoemen. Het probleem zou te veel koolstof zijn en de oplossing het beprijzen van dat surplus en het vervolgens construeren van markten waarop die beprijsde koolstof verhandeld kan worden. (...)

De hoogopgeleide professionals die tegenwoordig de industriesteden van weleer bevolken en hun brood verdienen met het analyseren en bewerken van (digitale) ideeën wentelen zich in zalige onwetendheid over de omstandigheden waaronder hun voedsel, hun kleding, hun smartphone en hun schoeisel worden geproduceerd.

Volgens Huber heeft de groeiende afstand tussen de plek van consumptie en de plek van productie ertoe geleid dat het merendeel van de hoogopgeleide stadsbewoners die gaan over politiek, beleid en debat zelf zijn gaan geloven in de schone, groene en vreedzame idylle van het gedeïndustrialiseerde kapitalisme, die hen in een dagelijkse omgeving constant aanstaart. (...)

Fabrieken, werkplaatsen en andere fysieke manifestaties van de bewerking van grondstoffen door arbeid en kapitaal die we productie noemen, zijn simpelweg buiten het blikveld van de meeste burgers beland. (...)

Ten tweede komt het door het breed gedeelde narratief – van academia tot media – dat in het postindustriële kapitalisme van vandaag klasse er niet langer toe doet. Opleiding is belangrijker dan financieel kapitaal. En dus is discriminatie op basis van etniciteit en gender belangrijker geworden dan klasse. (...)

Het gevolg zie je in de klimaatbeweging: een desastreuze combinatie van technocratische marktoplossingen aan de ene kant en een loos appèl op individueel consumptiegedrag aan de andere. En het grootkapitaal is de lachende derde: geen pijnlijke inperkingen van het eigendomsrecht, veel gloednieuwe markten voor groene technologieën, en ondertussen mooie sier makend met een moraliserende agenda van inclusiviteit, diversiteit en duurzaamheid.’ (...)

Huber is erg positief over de oorspronkelijke Green New Deal zoals in 2018 gepresenteerd door Ocasio-Cortez en Markey. Dat is nu ruim vier jaar geleden. Hoe kijkt u daar nu naar?

‘Ik was en ben erg gecharmeerd van de veranderingstheorie die aan het plan ten grondslag ligt. Namelijk dat verduurzaming alleen mogelijk is als je het vooral ten goede laat komen aan de werkenden. (...)

De vraag is alleen of het voldoende is om het diepgewortelde politieke cynisme bij de niet-stemmers te doorbreken. (...) Ik kreeg steeds opnieuw te horen dat het weliswaar mooi klonk, maar dat het toch nooit zou gebeuren. Veertig jaar neoliberalisme heeft kiezers murw gemaakt. (...)

En dat betekent dat het anders moet: niet mobiliseren door verhalen te vertellen en plannen te maken, maar door effectief iets te doen, materieel, aan de leefomstandigheden van de afgehaakten, om op die manier hun vertrouwen terug te winnen.’

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #marx #engels #economie #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #klimaatbeweging #ecologie #natuur #grondstoffen #arbeiders #kapitaal #klassenstrijd #klimaatbeweging #consumentisme #markt #marktdenken #marktfundamentalisme #antropoceen #kapitaloceen #identitaire_bewegingen #degrowth #vergroening #duurzame_energie #green_new_deal #verduurzaming