‘We moeten stoppen de overheid dom te houden’

NRC (€)

Mariana Mazzucato Hoe laat je bedrijven bijdragen aan maatschappelijke oplossingen? Niet door als overheid gemakkelijk geld uit te delen, zonder daar harde eisen aan te verbinden, zegt topeconoom Mariana Mazzucato. Maar dan moeten overheden wel beter toegerust worden „om alle bullshit eruit te zeven”.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Mariana Mazzucato

Na drie kwartier op hoge snelheid praten zegt Mariana Mazzucato met klem: „Als we niet veranderen hoe de overheid werkt, zijn we screwed.”

Mazzucato is al jaren op een missie. De wereldberoemde econoom schreef boeken vol over de onderschatte rol van overheden bij het aanjagen van innovatie zoals internet en satellietplaatsbepaling (gps). Althans, de rol die overheden kúnnen spelen. In Mazzucato’s ogen doen ze dat nog veel te weinig en functioneren ze nu niet goed. Veel denkwerk wordt uitbesteed aan consultants en er wordt te makkelijk geld uitgedeeld aan bedrijven. De overheid wordt gezien als slechts een facilitator en reparateur van markten. Doodzonde, vindt de 55-jarige Mazzucato, want overheden kunnen veel meer. Ze kunnen markten vormen en sturen. (...)

Een van de grote vragen in Mazzucato’s werk speelt de laatste jaren steeds prominenter in de hoofden van politici: hoe laat je bedrijven bijdragen aan het oplossen van grote maatschappelijke problemen? Of het nu gaat om klimaatneutraal worden, strategisch onafhankelijk van het buitenland zijn, meer oorlogsmaterieel maken – regeringen hebben een groeiende behoefte om bedrijvigheid te sturen. Maar hoe doe je dat zonder belastinggeld weg te geven aan bedrijfseigenaren en aandeelhouders? Hoe voorkom je dat de overheid alleen de kosten voor bedrijven drukt, zonder dat de samenleving evenredig profiteert? Hoe kunnen politici de economie een kant op sturen die het welzijn van de samenleving verhoogt? En die bedrijven ook nog ruimte laat? (...)

Mazzucato is een pleitbezorger van industriepolitiek, maar níét zoals overheden die vaak praktiseren. Nu halen overheden vaak risico’s weg bij bedrijven. „Dat doodt elke ambitie.” Overheden zouden voor hun subsidies aan bedrijven veel meer moeten terugvragen; meer eisen, minder weggeven. „Goed voorbeeld: in ruil voor coronasteun stelde de Franse staat klimaateisen aan luchtvaartmaatschappij AirFrance.” En: „Je moet ervoor zorgen dat de overheid ook meedeelt in de beloning. Socialiseer niet alleen de risico’s, maar ook de opbrengst.” (...)

„De moderne industriepolitiek die ik bepleit, richt zich op uitdagingen: hoe wordt de bevolking gezonder? Hoe gaan we klimaatverandering tegen? Idealiter besluit een land na veel maatschappelijke discussie via verkiezingen welke problemen moeten worden aangepakt. Vervolgens formuleren regeringen missies: hoe kleden we ons klimaatneutraal, hoe eten we? Bedrijven die daar plannen voor hebben, dingen mee in aanbestedingen of naar subsidies.” (...)

„De gewoonte is helaas anders. Te vaak wordt geld gegeven aan sectoren in problemen. Maar dan blijven die hulp nodig hebben.” (...)

„[G]oede industriepolitiek draait niet om steun aan een specifiek bedrijf. Het draait om duidelijk maken waarom de landbouw moet veranderen, waarom we groen staal en groen cement nodig hebben. Als een bedrijf aantoont dat het moeilijk is zonder steun groen staal te maken omdat het risico en de onzekerheid te groot zijn, dan kan de overheid onder voorwaarden een lening verstrekken. Daarom hebben we meer wetenschappers nodig in de overheid. Zodat ze de bullshit eruit kunnen zeven.” (...)

„De overheid moet meer capaciteit krijgen en meer empathie. Het probleem is dat ze mensen ziet als klanten in plaats van mensen met rechten. Ik verheerlijk de staat niet. De overheid moet ter verantwoording worden geroepen. Mijn punt is niet: geloof in de overheid. Mijn punt is: we hebben problemen die menselijk leed veroorzaken. Die worden niet opgelost door alleen de overheid of alleen bedrijven. Beide moeten ambitieus zijn, genoeg menskracht en kunde hebben, en samenwerken.” (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #economie #bedrijfsleven #overheid #industriebeleid #industriepolitiek #innovatie #groei #belastingen #subsidies #aandeelhouders

Oxfam Novib: ‘Suprematie van miljardairs zorgt voor steeds meer politieke macht’

NRC

Ongelijkheidsrapport - De toenemende macht van superrijken en hun bedrijven heeft de ongelijkheid in de wereld weer verder vergroot. Hoe sleets de boodschap van Oxfam Novib ook mag klinken, de cijfers blijven verbazen. (...)

Bij de start deze maandag van het World Economic Forum, de politiek-economische hoogmis in het Zwitserse Davos, constateert Oxfam wederom dat de rijken de afgelopen jaren nog rijker werden, en de armen nog armer. „Aan de start van het jaar 2024, is het zeer reële gevaar dat deze buitengewone extremen het nieuwe normaal worden”, aldus Oxfam. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Klaus Schwab, oprichter van het World Economy Forum in het Zwitserse Davos, luistert naar een presentatie over een vredesplan voor Oekraïne aan de vooravond van het WEF.

De rijkdom van de vijf rijkste miljardairs ter wereld (Elon Musk, Bernard Arnault en familie, Jeff Bezos, Larry Ellison en Warren Buffett) is sinds 2020 meer dan verdubbeld: van 405 miljard dollar naar 869 miljard dollar (794 miljard euro). En dat terwijl 60 procent van de mensheid, een kleine vijf miljard mensen, in dezelfde periode juist armer is geworden. (...)

In het voorwoord bij het rapport met de titel Inequality Inc. (vrij vertaald: De BV Ongelijkheid) zegt de Amerikaanse senator Bernie Sanders het als volgt: „Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid hebben zo weinig mensen zo veel bezit gehad. Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid is er zo’n ongelijkheid in inkomen en vermogen geweest. [...] Nooit eerder in de geschiedenis hebben we een klasse van miljardairs gezien met zoveel politieke macht.” (...)

Als voorbeeld van de groeiende macht van het bedrijfsleven (en haar eigenaren) schetst Oxfam de concentratie die heeft plaatsgevonden in de afgelopen decennia. Waar eind vorige eeuw nog zestig farmaceuten de wereldtop vormden, zijn dat er nu nog tien. In de techsector is het niet veel beter: driekwart van het geld dat aan online advertenties wordt uitgegeven, loopt via Meta, Alphabet en Amazon. En in de financiële wereld loopt ongeveer eenvijfde van de mondiale geldstroom door drie bedrijven: BlackRock, State Street en Vanguard beheren samen 20.000 miljard dollar.

De toenemende concentratie van bedrijfsmacht is een van de grote aanjagers van méér ongelijkheid, stelt Oxfam. Dat gebeurt op vier manieren. Allereerst gebruiken de superrijken de macht van hun bedrijven om de rijken (veelal de aandeelhouders) te belonen, en niet de werknemers. Ze verzetten zich zelfs tegen wetgeving die de positie van werknemers moet verbeteren. Ten tweede maken de grote bedrijven gebruik van fiscale routes om zo min mogelijk belasting te hoeven betalen. (...)

Ten derde waarschuwt Oxfam voor de aanhoudende golf van privatiseringen van publieke diensten zoals onderwijs, watervoorziening en gezondheidszorg, die de kloof tussen arm en rijk vergroten. En tenslotte dragen de superrijken via hun bedrijven onevenredig veel bij aan klimaatverandering, terwijl ze juist profiteren van de winsten van industrieën die veel bijdragen aan CO2-uitstoot. (...)

En dat terwijl de prijs van klimaatverandering veelal betaald wordt door de minderbedeelden: die wonen vaker in gebieden die getroffen worden door klimaatverandering. (...)

[Het gaat] in essentie om een fundamentele keuze die gemaakt moet worden: kiest de wereld voor een nieuw tijdperk van suprematie van miljardairs, gecontroleerd door monopolisten en financiers, of voor een geleidelijke verschuiving naar publieke macht die gebaseerd is op gelijkheid en waardigheid. Overheden hebben die keuze, stelt de organisatie. Om bedrijven strenger te reguleren, om beleid te maken dat ongelijkheid verkleint, om met andere fiscale stelsels de belastingontwijking tegen te gaan, om te investeren in publieke voorzieningen.

Hele artikel

Tags: #nederlands #ongelijkheid #superrijken #bedrijfsconcentratie #Meta #Alphabet #Amazon #BlackRock #State_Street #Vanguard #farmaceutische_industrie #aandeelhouders #arbeiders #kapitaal #arbeid #belastingontwijking #vakbonden #overheid #publieke_sector #privatisering #Elon_Musk #Bernard_Arnault #Jeff_Bezos #Larry_Ellison #Warren_Buffett

De klassenstrijd van Klaas Knot

De Groene Amsterdammer

Het was om ten minste twee redenen een memorabel tv-moment, dat interview afgelopen zondag in Buitenhof met Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank.

Eerst iets over de aanleiding. Twee dagen ervoor hadden economen van de Rabobank een rapport gepubliceerd waaruit bleek dat pakweg een vijfde van de torenhoge inflatie in Nederland toegeschreven kon worden aan winstnemingen van ondernemingen, in de volksmond graaiflatie geheten. (...)

aantoonden dat de oorzaak voor de oplopende inflatie níet het monetaire beleid, níet looneisen, deels en maar tijdelijk verstoringen in waardenketens, deels en maar tijdelijk covid en alleen tijdelijk de oorlog in Oekraïne was (of niet alleen), maar vooral het apaiseren van aandeelhouders door hogere dividenduitkeringen en door miljarden te besteden aan de aankoop van eigen aandelen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Klaas Knot komt aan bij het Catshuis voor economisch topberaad, 21 december 2022 © Sem van der Wal / ANP.

Het zijn waarschijnlijk beide onderschattingen omdat de prijsstijgingen zich niet economiebreed hebben voorgedaan maar vooral in sectoren met veel concentratie en met weinig uitwijkmogelijkheden voor consumenten. En laten dat nou net de energie- en voedselsectoren zijn. (...)

En dus voelde de president van De Nederlandsche Bank en prominent lid van de bestuursraad van de Europese Centrale Bank (...) zich genoodzaakt op de nationale tv zijn opwachting te maken en de angel uit het opkomende arbeidersverzet te halen.

En toen werd het memorabel. Vooral omdat Knot niet eerder zo opzichtig in zijn kaarten liet kijken. Twaalf jaar lang, sinds het begin van de eurocrisis, had hij het grootbedrijf opgeroepen tot loonstijgingen om de binnenlandse bestedingen aan te wakkeren. (...)

Om te snappen hoe radicaal dat is, moet je beseffen dat er geen hardnekkigere beleidsmythe in Nederland bestaat dan dat de exportsector de locomotief van de Nederlandse economie is en dat loonmatiging dus is geboden. (...)

Nu het er namelijk echt om gaat spannen, kiest Knot unverfroren partij voor de werkgevers: hij riep de vakbonden op hun looneisen te beperken tot zes, hooguit zeven procent. Tegen de achtergrond van inflatie van rond de tien procent in 2022 betekent dat een forse verarming van werkenden. (...)

En vergis je niet: als arbeid goedkoper wordt, gaan niet de prijzen omlaag, zoals de economische ideologie van Knot beweert, maar stijgen juist de rendementen van aandeelhouders. Iets wat is terug te zien in de zogenaamde arbeidsinkomensquote. (...)

En dus kondigde Knot alvast meer rentestijgingen aan: door de kosten (en opbrengsten) van kapitaal te verhogen, wordt de economie afgeknepen, daalt de effectieve vraag en kan prijsevenwicht worden hersteld. Zonder de aanzienlijke nevenschade – oplopende werkloosheid, toenemende faillissementen, stijgende rentelasten voor de staat, verder snijden in de publieke dienstverlening, slechter onderwijs, meer armoede onder kinderen – überhaupt maar te noemen: ‘emotioneel’ noemde de technocraat de looneisen van werkenden. (...)

Eens te meer blijkt namelijk hoe fnuikend voor de kwaliteit van het Nederlandse publieke debat de politiek-economische onwetendheid van de Nederlandse journalistiek is: het gaat om macht, suffie! (...)

Waarom legde de presentator Knot niet dit soort voor de hand liggende vragen voor: ‘Waarom legt u de rekening eenzijdig bij de werknemers? Waarom spreekt u aandeelhouders en bestuurders niet aan? Moeten die niet een stap terug doen, wat inleveren? Waarom heeft u het daar niet over, na alles wat er de afgelopen maanden over graaiflatie naar buiten is gekomen? Is de macht van aandeelhouders niet doorgeschoten? En zijn grootbedrijven niet veel te groot en machtig geworden? Hoort het wel bij een markteconomie dat burgers voor hun eerste levensbehoeftes zijn aangewezen op vier, vijf megabedrijven? Hebben bedrijven als Ahold, Shell en Unilever niet veel te veel marktmacht? En als dat het probleem is, kan hogere rente dan de oplossing zijn? Schaadt dat werkenden niet nog veel meer? Maakt dat de onderhandelingsmacht van de vakbonden niet veel zwakker door de werkloosheid te verhogen? En is dat wel de taak van centrale banken: de onderhandelingsmacht van de factor arbeid breken? Past het u als ongekozen technocraat wel om u op deze wijze te mengen in de klassenstrijd? Of is dat de bedoeling: de arbeider terug zijn hok in schoppen? Is dat niet de fundamentele discussie die we zouden moeten voeren?’ (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #economie #inflatie #graaiflatie #aandeelhouders #loonmatiging #export #vakbonden #dnb #klaas_knot #buitenhof #media #journalist #journalistiek #nieuwsuur #arbeidsinkomensquote

Bedrijven naaien klanten en personeel

Teun van de Keuken (De Volkskrant)

(...) Hoe kan een dier gefokt, gevoerd en geslacht worden en voor een grijpstuiver in onze schappen liggen? Hoe kan cacao aan de andere kant van de wereld worden verbouwd, getransporteerd, tot chocolade en reep worden verwerkt, verpakt, gedistribueerd en voor zo weinig geld in winkels worden verkocht waar ook personeel werkt? Of denk aan de hele lange keten van het verbouwen van katoen tot het aannaaien van pailletjes in de kledingindustrie, die zich vaak over meerdere werelddelen uitstrekt. Hoe kunnen kleren soms zo goedkoop zijn?

(Tekst loopt door onder de foto.)

Teun van de Keuken

Het antwoord is simpel. Iemand of iets wordt genaaid. Boeren en arbeiders worden uitgebuit en in het productieproces wordt nauwelijks rekening gehouden met het milieu of de arbeidsomstandigheden. Werknemers werken met gevaarlijke kapmessen, zwoegen de hele dag in de brandende zon of staan onbeschermd met blote handen in verfbakken om onze kleren te kleuren. De troep loopt zo het (open) riool in. Van supermarkten is bekend dat ze in hun prijzenoorlogen hun leveranciers de duimschroeven aandraaien. Boeren verkopen hun waar soms zelfs onder de kostprijs. Ze worden weer genaaid.

Inmiddels weet ik dat de vraag waarom spullen zo duur zijn minstens zo interessant is. Zeker omdat door de inflatie veel mensen moeite hebben hun boodschappen te betalen. Inmiddels zijn er sterke aanwijzingen dat die inflatie nog verder wordt aangejakkerd door de bedrijven zelf. Hun winsten stijgen meer dan hun omzet, omdat ze (zo stelt bijvoorbeeld FNV in een rapport vast) misbruik maken van de inflatie om hun prijzen nóg iets meer te verhogen.

Waar gaat dat geld heen? Naar de werknemers om ze eerlijk te laten delen in de groeiende winsten en ze te helpen hun boodschappen te kunnen betalen? Naar verduurzaming? Naar verbetering van de arbeidsomstandigheden in lagelonenlanden? Niks van dat alles. Naar de topmanagers en de aandeelhouders. Die worden rijker terwijl werknemers en de klanten weer worden genaaid. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #uitbuiting #moderne_slavernij #inflatie #graaiflatie #bio-industrie #vleessecort #arbeidsomstandigheden #kledingindustrie #milieu #supermarkt #marktmacht #fnv #lagelonenlanden #aandeelhouders