In de laatste Britse kolonie kon je in 1973 nog als een beest worden gedeporteerd

NRC

Kolonialisme - In zijn nieuwe boek vertelt Philippe Sands de boeiende geschiedenis van de strijd om zelfbeschikking van de inwoners van de Chagos-archipel, de laatste Britse kolonie. (...)

De laatste kolonie, heet het boek dat de Brit Philippe Sands schreef over de Chagos-archipel. Het is geen verhaal dat het grote publiek zal kennen, maar één van de eilanden doet waarschijnlijk wel een belletje rinkelen: Diego Garcia. De Amerikanen hebben er een grote luchtmacht- en marinebasis die onder andere werd gebruikt in de oorlog tegen Irak. Later kwam Diego Garcia ook in het nieuws als vermoedelijke black site van de CIA, voor het verhoren en mogelijk martelen van terreurverdachten. (...)

De laatste kolonie is een ogenschijnlijk ‘klein’ verhaal. Het gaat over de strijd van de 1500 gedeporteerde bewoners van de Chagos-archipel om te mogen terugkeren naar hun geboortegrond. Maar Sands verbindt dat verhaal listig met internationale rechtszaken en verdragen, waardoor het zich ook laat lezen als een geschiedenis van het recht op zelfbeschikking van volkeren – een principe dat centraal staat in vrijwel elk naoorlogs conflict, zoals ook nu weer in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

De Chagos-archipel was onderdeel van de Britse kolonie Mauritius, ook al ligt de eilandengroep daar zo’n 2000 kilometer vandaan. Voordat de Britten instemden met de onafhankelijkheid van Mauritius in 1968, maakten ze de Chagos-archipel los van het Afrikaanse eiland. In feite creëerden ze daarmee een nieuwe kolonie – vandaar de titel van het boek, De laatste kolonie. (...) De kleine eilandjes waren onderdeel van een groot geopolitiek spel: eind jaren vijftig, de Koude Oorlog was in volle gang, begonnen de Amerikanen plannen te maken voor militaire bases overal in de wereld. Daarbij lieten ze ook hun ogen vallen op onbeduidende atollen als Diego Garcia. De Britten wilden hun bondgenoot ter wille zijn, en stelden het eiland gratis ter beschikking. De Mauritiaanse leiders werd voorgehouden dat hun onafhankelijkheid in gevaar was als ze niet meewerkten aan het plan. De internationale gemeenschap werd verteld dat de eilanden geen permanente bewoners hadden – een leugen.

Aan die bewoners werd niks gevraagd. (...)

De Amerikanen legden een landingsbaan aan. Camp Justice werd de basis genoemd, ‘zonder enige ironie’ merkt Philippe Sands op. Ironisch is wel: juist de Britten en de Amerikanen stonden aan de basis van moderne ideeën over zelfbeschikkingsrecht voor volkeren. (...)

Aan de hand van een aantal concrete zaken (over Zuid-Afrika dat het internationale recht schond in Namibië, de VS in Nicaragua en Rusland in Georgië) legt Sands uit hoe de tijd langzaam rijp werd voor een zaak over de Chagos-archipel bij het Internationaal Gerechtshof. (...)

Mauritius wint de zaak, en vervolgens nemen de VN een resolutie aan waarin staat dat Chagos ‘een integraal deel’ van Mauritius is en dat de hervestiging van Chagossianen ‘een kwestie van urgentie’ is. Alleen: Groot-Brittannië weigert tot op de dag van vandaag om daar gehoor aan te geven. (...) ‘Terwijl Groot-Brittannië klaagt over de illegale bezetting van Rusland in Oekraïne bezet het zelf nog altijd illegaal een deel van Afrika.’

Hele artikel

> Zie ook: Laat de Chagossians terugkeren naar Diego Garcia (mijn blog)

Diego Garcia, het grootste eiland van de Chagos-archipel, waar de Amerikanen een grote militaire basis hebben. Foto Getty Images.

Tags: #diego_garcia #imperium #koloniaal #kolonie #kolonialisme #dekolonisatie #mauritius #mensenrechten #militaire_basis #us #united_kingdom #verenigd_koninkrijk #verenigde_staten #vs #koloniale_geschiedenis #Atlantisch_Handvest #handvest_van_de_Verenigde_Naties #handvest_van_het_oorlogstribunaal_in_Neurenberg #verenigde_naties #volkenrecht #zelfbeschikking

‘Verlos ons van deze verdorven mensen’, schreven de oorspronkelijke bewoners van Brazilië

De Volkskrant

In Nederland bevinden zich zes brieven in Tupi-taal. Het zijn ooggetuigenverslagen van de overheersing van Nederlandse kolonisten in Brazilië, vanuit Braziliaans perspectief. Het zijn de enige door oorspronkelijke bewoners geschreven teksten in deze taal die bewaard zijn gebleven uit de 17de eeuw. (...)

In een brief uit 1645 van Antônio Felipe Camarão staat: ‘Verlos ons van deze verdorven mensen!’ Camarão schreef in zijn eigen taal, het Tupi. Hij was een Potiguara, een van de oorspronkelijke volken in Brazilië, en hij schrijft hier over de Nederlandse kolonisten die het land hadden bezet. De brief is een ooggetuigenverslag en toont Camarão’s kijk op de zoveelste Europese indringer in zijn land. (...)

Om te begrijpen hoe de brieven van Camarão in Nederland zijn terechtgekomen, moeten we terug naar de Tachtigjarige Oorlog, tussen Spanje en de Nederlanden. Die vochten hun strijd ook uit in de koloniale gebieden. Via de West-Indische Compagnie (WIC) probeerde de Republiek gebieden onder de Spaanse kroon te veroveren. De Nederlanders veroverden zo tussen 1630 en 1654 een gebied in Noordoost-Brazilië waar met slavenarbeid suiker werd geproduceerd, dat bekend kwam te staan als Nederlands-Brazilië. Al die tijd waren er gevechten tussen de inwoners en de kolonisten, waarbij oorspronkelijke bewoners aan beide zijden van het conflict deelnamen. (...)

Al in 1624 sloten Nederlandse bestuurders een bondgenootschap met een deel van het Potiguara-volk. Twee van hen, Pedro Poti en Antônio Paraupaba, reisden het jaar daarop met de verslagen vloot mee terug naar de Verenigde Provinciën. In Europa bekeerden deze mannen zich tot het calvinisme. Ze gaven de WIC en de Staten-Generaal cruciale informatie over Brazilië, wat zou leiden tot de inname van Olinda in 1630. Dit zijn de mannen aan wie Camarão zijn brieven schreef. (...)

Toen de lokale elite in 1645 in opstand kwam tegen de Nederlandse kolonisten, bleven Poti en Paraupaba trouw aan de Nederlandse zaak. Daardoor kwamen zij tegenover hun eigen familieleden te staan. Zoals Antônio Felipe Camarão, die een compagnie soldaten aanvoerde die aan de zijde van de opstandige inwoners vocht. De Potiguara-brieven werden geschreven in deze context. Camarão roept daarin zijn volksgenoten op om de ‘ketterse calvinisten’ te verjagen en zich bij hen aan te sluiten in een verenigd Potiguara-verbond. In een ervan schrijft hij die smekende woorden aan zijn verwanten: ‘Verlos ons van deze verdorven mensen.’ (...)

Er is zelfs een antwoord van Pedro Poti, waarin duidelijk wordt in welke benarde situatie tegenover elkaar de Potiguara waren beland. In die brief weigert Poti de nieuwe kolonisatoren de rug toe te keren, want, schrijft hij, de Portugezen gaan steeds maar door met de oorspronkelijke bewoners in gevangenschap te dwingen. Dan zijn ze beter af met de Nederlanders, vindt hij, ervan overtuigd dat de Potiguara onder Nederlands bewind boven alles hun vrijheid konden bewerkstelligen. (...)

Hele artikel

> Zie ook: Hoe de Potiguara in Brazilië werden verscheurd door de oorlog tussen de Nederlanders en de Portugezen (Trouw)

> Meer over Nederlands Brazilië (Wikipedia)

> Boek: C.R. Boxer, De Nederlanders in Brazilië

De Nederlandse belegering van Olinda en Recife tijdens een oorlog die de Potiguara uit elkaar dreef, 1630. Bron: Wikimedia.

Tags: #nederlands #nederland #holland #brazilie #nederlands-portugese_oorlog #portugal #kolonialisme #koloniale_geschiedenis #potiguara #olinda #recife #suikerplantages #inheemse_volken #indians #pedro_poti #felipe_carmarão #nederlands_brazilie #tupi #johan_maurits_van_nassau

Het toneelstuk ‘Jan Pieterszoon Coen’ was omstreden. De reden? De ontmanteling van zijn mythische status.

NRC

Versmade kunst - Deze zomer verschijnt in NRC de serie Versmade kunst, over kunstwerken die om diverse redenen zijn afgewezen. Aflevering 6: Het toneelstuk ‘Jan Pieterszoon Coen’ was volgens de burgemeester van Amsterdam een gevaar voor de openbare orde.

In 1931 schreef dichter en schrijver Jan Jacob Slauerhoff (1898-1936) zijn eerste en enige avondvullende toneelstuk Jan Pieterszoon Coen, over de ondergang van de vierde gouverneur-generaal van de VOC. Vanwege de politieke gevoeligheid werden door de jaren heen meerdere ensceneringen ervan op het laatste moment geannuleerd of zelfs verboden. Het stuk geldt inmiddels als een van de meest omstreden toneelstukken van Nederlandse bodem. (...)

In elf taferelen laat Slauerhoff de laatste maanden van Jan Pieterszoon Coen voorbijkomen, waarin hij diens mythische status als nationale held genadeloos ontmantelt. Slauerhoff schildert Jan Pieterszoon Coen in het stuk af als angstige, gewelddadige en onvoorspelbare massamoordenaar, een hebzuchtig en racistisch heerser die zich ronduit tiranniek opstelt ten opzichte van zijn directe omgeving. Hij ging drastisch in tegen het publieke beeld van de VOC-topman: Coen werd destijds vooral geroemd als grondlegger van de Gouden Eeuw.

Hij gaf daarmee een kritisch tegengeluid dat politiek gevoelig lag. Inmiddels legendarisch is het verbod van de Amsterdamse burgemeester d’Ailly in 1948, zes dagen voor een groots aangekondigde uitvoering ter gelegenheid van de opening van de Boekenweek. Het was ten tijde van de politionele acties in Indië en aangenomen wordt dat de autoriteiten een dergelijk kritische blik op de gouverneur-generaal niet konden gebruiken. De opvoering ervan, oordeelde de burgemeester, zou „ongetwijfeld de openbare orde in gevaar hebben gebracht” – al bleef een officiële opgaaf van reden voor het verbod uit. (...)

Ook in 1961 stak de Amsterdamse burgemeester, Gijs van Hall in dit geval, een stokje voor een openbaar toegankelijke enscenering van het stuk. Ditmaal vanwege de Nederlandse betrokkenheid bij de crisis in Nieuw-Guinea, die Nederland op veel internationale kritiek kwam te staan. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #literatuur #toneel #slauerhoff #voc #Jan_Pieterszoon_Coen #coen #indie #oost-indie #nederlands_indie #nieuw-guinea #nederlands_nieuw-guinea #kolonie #kolonialisme #racisme #gouden_eeuw #massamoord #banda #banda_eilanden #nootmuskaat #specerijen #politionele_actie #koloniale_oorlog #indonesie #papua #papoea #west_papua #kunst #cultuur #censuur #koloniale_geschiedenis

Deze kaart toont het machtige Afrika, een gewiste herinnering

De Volkskrant

Waarom zijn de Hollanders ooit naar Afrika getrokken? Anders dan veel mensen denken waren de grote rijkdom, kennis en cultuur van West-Afrika hier bekend. En dat trok de varende gelukszoekers aan. Toen het kolonialisme aanving, werd die herinnering aan deze rijke beschavingen vervolgens van de kaart gewist.

In 1324 maakte de Afrikaanse Mansa Musa (koning Moses) op zijn bedevaart naar Mekka een tussenstop in Caïro. Zijn gevolg van onder meer tienduizend met goud bepakte dragers en tientallen met goudstof en zout beladen kamelen, was zo overweldigend rijk dat het tijdelijk inflatie veroorzaakte in de Egyptische stad. (...)

Timboektoe, een van de voornaamste handelssteden van het koninkrijk van Mali, dat in de 15de en 16de eeuw zijn hoogtijdagen kende, stond vanaf het moment van deze intocht op de kaart. (...)

Dit beeld van een rijk en machtig Afrika botst met de grotendeels dominante westerse voorstelling van Afrika als een statisch en onveranderlijk continent ‘zonder geschiedenis’. Een beeld dat overheersend werd gedurende de periode van kolonialisme. Maar in de 14de eeuw was de rijkdom van verschillende Afrikaanse beschavingen bekend en begeerd, van Ethiopië tot de Swahili-stadstaten en de koninkrijken in de Sahel. Afrika was in deze periode niet de ‘periferie’, maar eerder onderdeel van het ‘centrum’ van de toen bekende wereld. (...)

Maar het was vooral de snelle opkomst van de handel via de Atlantische Oceaan die uiteindelijk de steden in de Sahel hun invloedrijke positie ontnam. Die zeevaart veroorzaakte een verschuiving van het machtscentrum naar de kustgebieden, in zowel Afrika als Europa. Toen Afrika tot aan de evenaar per boot bereikbaar werd, verloren de Sahel-handelssteden hun strategische positie en kwam de macht van de koningen onder druk te staan. De wereldfaam van deze steden bleef echter nog enige tijd zichtbaar. Toen Willem Blaeu in 1635 zijn beroemde wereldkaart drukte, werd de Zuid-Atlantische oceaan nog de Oceanus Aethiopicus genoemd. Grote handelssteden als Timboektoe, Goa en Kano waren nog duidelijk zichtbaar op de kaart. (...)

Dit beeld zou snel kantelen. (...) Ze werden zo irrelevant geacht dat ze uiteindelijk zelfs ontbraken op de nieuwe landkaarten. (...)

Die behoorlijk lege kaarten van Afrika zetten de mythe kracht bij van een onontwikkeld continent dat ‘beschaafd’ diende te worden. Dat idee legitimeerde vervolgens het nieuwe imperialisme waarmee Europese landen in de 19de eeuw hele delen van Afrika toe-eigenden. (...)

Hele artikel

De Atlas Catalán van Abraham Cresques, 1375, collectie Bibliothèque Nationale de France, Parijs. Bron: Wikimedia.

Tags: #nederlands #afrika #kolonialisme #imperialisme #kolonie #mali #timboektoe #mansa_musa ##koloniale_geschiedenis #cartografie #kaarten #sahel #ethiopie #swahili-stadstaten #hausa #Djenné #Gao #Niger #dar_al-islam #Taghaza #Tombouctou_Manuscripts_Project #Willem_Blaeu

Césaires hartstochtelijk proza tegen kolonialisme grijpt de lezer naar de keel

NRC

Essayistiek - De Franse schrijver, dichter en filosoof Aimé Césaire was een van de invloedrijkste publicisten over racisme. Zijn befaamde aanklacht Over het kolonialisme is nu vertaald. (...)

De zwarte Franse schrijver, dichter en filosoof Césaire (1913-2008) was een van de invloedrijkste publicisten over racisme en kolonialisme. Hij hanteerde het begrip Négritude, dat een emancipatoir breekijzer werd in de strijd tegen witte suprematie en onderdrukking. (...)

De Franse titel verwijst naar de Discours sur la méthode van Descartes, een monument van ‘helder en duidelijk’ denken waar volgens Césaire een wereld van onderdrukking en geweld achter schuilgaat. Een ‘grof beest’ dat ‘bloed vergiet en dood en verderf zaait’, te weten: het ‘onverdedigbare’ Europa. (...)

Hoe moedig de anti-koloniale stellingname van zijn essay was, blijkt al uit het jaartal. In 1955 was in Frankrijk het idee nog springlevend dat het kolonialisme een heilzame onderneming was geweest, de mission civilisatrice, Europa’s beschavingsmissie. Zet daar eens tegenover hoe Césaire fulmineert tegen koloniale ‘intimidatie, dwang, politie, belasting, diefstal, verkrachting, verplichte teelt, minachting, wantrouwen, verwaandheid, zelfgenoegzaamheid, onbeschoftheid, hersenloze elites’. (...)

Het kolonialisme misvormt en dehumaniseert niet alleen de onderdrukten, maar ook de onderdrukkers. Het heeft een ‘gif in de aderen van Europa gedruppeld’ en een proces van ‘verwildering’ op gang gebracht dat is geculmineerd in het nazisme. (...)

Die sympathie voor Sovjet-communisme hoeft niet te verwonderen, het communisme was in die jaren uitdrukkelijk anti-koloniaal en wierf wereldwijd onder zwarte activisten. Ook het huidige antiracisme ziet een verband tussen racisme en kapitalisme (getuige de nieuwe term ‘raciaal kapitalisme’). Wonderlijker is dat in de ‘burgerlijke’ pers het communistische engagement van vroege antiracisten soms ronduit over het hoofd wordt gezien of genegeerd. (...)

Uiteindelijk verging het ook Césaire niet goed in de communistische gelederen. Kort na Over het kolonialisme brak hij met de PCF. (...)

Kortom, niet langer de orthodoxe wetmatigheden van de klassenstrijd gaven de doorslag. De sociale scheidslijn was eerder, zoals de Amerikaanse socioloog W.E.B. Dubois aan het begin van de eeuw al had opgemerkt, die van kleur.

Hele artikel

Aimé Césaire: Over het kolonialisme. (Discours sur le colonialisme). Vertaald, ingeleid en geannoteerd door Grâce Ndjako. De Geus, 104 blz. € 11,99

Tags: #nederlands #boeken #kolonialisme #racisme #antiracisme #Léopold_Senghor #senghor #Frantz_Fanon #fanon #Aimé_Césaire #Césaire #negritude #descartes #europa #europese_expansie #communisme #kapitalisme #antikolonialisme #anton_de_kom #de_kom #Dubois