Martin Wolf noemt de financiële wereld ‘sociaal nutteloos’ en bepleit ingrijpen

De Volkskrant

Martin Wolf, boegbeeld van het deftige zakenblad Financial Times, ­trekt harde conclusies over de financiële wereld, die hij op zijn best ‘sociaal nutteloos’ noemt. Hij bepleit fors ingrijpen in de markt ten gunste van mens en planeet. (...)

‘De homo sapiens is vatbaar voor orgieën van domheid, wreedheid en vernietiging. Ik heb vrede, stabiliteit of vrijheid nooit voor lief genomen, en zie mensen die dat wel doen als dwazen.’ (...)

(Text continues underneath the photo.)

Martin Wolf

Het welvaartsverlies door de bankencrisis van 2008 effende het pad voor ‘pluto-populisten’ zoals Trump, schrijft Wolf. Met pluto-populisten doelt hij op rechtse, plutocratische politici, die hun rijkdom proberen te beschermen tegen de vette vingers van de fiscus door het electoraat op te hitsen tegen zondebokken, zoals de Republikeinse partij doet in de Verenigde Staten.

‘Stel: je bent een centrum-rechtse partij en je wilt de belastingen voor de allerrijksten laag houden. In een democratie is dat nogal lastig, want de allerrijksten vormen per definitie een minieme minderheid van de bevolking. Dus hoe krijg je dan toch grote delen van de kiezers achter je, ook al is het niet in hun economische belang om op je te stemmen?

‘De truc: zet mensen tegen elkaar op langs nationalistische, culturele en raciale lijnen. Met deze plutocratische variant op identiteitspolitiek hebben de rijken een coalitie weten te smeden met Amerikanen uit de midden- en arbeidersklasse, die het helemaal gehad hebben met centrum-linkse politici.’ (...)

Wolf windt er in zijn boek geen doekjes om: dezelfde financiële wereld die het pad effende voor de opkomst van Trump, is op zijn best ‘sociaal nutteloos’. Op zoek naar makkelijke rendementen staken banken en andere investeerders de voorbije decennia vooral geld in kantoren, luxe woningen en ander vastgoed. Dit maakte de economie niet alleen kwetsbaarder voor zeepbellen, maar trok ook geld en arbeidskrachten weg uit sectoren die de productiviteit – een van de belangrijkste factoren achter onze welvaart – wél vooruit hadden kunnen helpen.

‘In de financiële sector worden zowel menselijke talenten als productiemiddelen verspild’ (...)

Maar de laatste jaren begint [Wolf] steeds meer te lijken op een onvermoeibare kerkhervormer, die zijn stellingen over het ‘democratische kapitalisme’ – in contrast met het ‘autoritaire kapitalisme’ van China – column na column aan de deuren spijkert.

‘Hervorming’ is daarbij het sleutelwoord, want van revolutionairen moet Wolf niets hebben. (...)

‘Het is niet alleen onmogelijk, maar ook verkeerd om te proberen een samenleving vanaf nul opnieuw op te bouwen, alsof haar geschiedenis geen enkele waarde heeft’, schrijft Wolf over revoluties. ‘Het resultaat van dergelijke pogingen is altijd vernietiging en despotisme geweest.’

In plaats daarvan presenteert Wolf in zijn boek een litanie aan hervormingen. Roei belastingontwijking uit door bedrijven desnoods van de markt te verbannen als ze hun winsten blijven wegsluizen naar belastingparadijzen, oppert Wolf. Stel bankiers persoonlijk aansprakelijk bij fraude of ernstig falen. Stop de fiscale voordeeltjes voor schulden maken – denk aan onze eigen aftrek voor hypotheekrente of het lenen van geld om aandelen te kopen – want die maken het financiële stelsel alleen maar wankeler. En laat Facebook en andere sociale media een vergoeding betalen aan gebruikers voor de privédata die ze aan adverteerders verkopen.

Het doel van bedrijven moet weer zijn om ‘de problemen van mens en planeet op een profijtelijke manier op te lossen, in plaats van te profiteren van het veroorzaken van problemen’, schrijft Wolf. (...)

Als de economische oorlogsvoering tussen de Verenigde Staten en China escaleert, riskeren we een echte oorlog, wat een catastrofe zou zijn. Bovendien hebben we China ook gewoon nodig, bijvoorbeeld voor de levering van grondstoffen voor de energietransitie.’

‘Hoewel China een kolossaal probleem is, maak ik me nog grotere zorgen over de koers van de Verenigde Staten. Als Trump terugkeert in het Witte Huis, is het de vraag of je überhaupt nog van ‘het Westen’ kunt spreken als politiek bondgenootschap, gezien zijn opvattingen over bijvoorbeeld de Navo en de Oekraïne-oorlog.’ (...)

‘Degrowth gaat onze planetaire crisis niet oplossen, omdat grofweg 85 procent van de mensheid niet in de rijkste, geïndustrialiseerde landen leeft. Zelfs als het Westen stopt met economische groei, is ons welvaartsniveau nog steeds véél hoger dan elders in de wereld. Zelfs de Chinezen zijn per hoofd van de bevolking nog altijd drie keer zo arm als de Amerikanen.’ (...)

‘De enige manier waarop degrowth de CO2-uitstoot voldoende zou kunnen verlagen, is door terug te gaan naar het welvaartsniveau van voor de Industriële Revolutie, toen de meeste mensen in abjecte armoede leefden. Voor zo’n plan zul je in geen enkele democratie de handen op elkaar krijgen. Het is alleen af te dwingen via een soort eco-dictatuur, en dan ook nog een mondiale dictatuur. Onze enige hoop is een technologische revolutie.’ (...)

Als we de klimaatcrisis en de opkomst van China niet het hoofd weten te bieden, schrijft u, ‘zou het licht van de vrijheid weleens kunnen doven’. Het klinkt als een grafschrift.

‘Wel een beetje, inderdaad. We leven in een tijd waarin liberale democratieën onder druk staan. Ze hebben een deel van hun legitimiteit verloren, met name in de ogen van jonge mensen, die het gevoel hebben dat de politiek niet daadkrachtig genoeg optreedt in de grote vraagstukken van onze tijd, zoals het klimaat. Terwijl: als je om je heen kijkt, leven we nog altijd in ’s werelds minst beroerde samenlevingen. Niemand maakt mij wijs dat het leven in het autoritaire China of Rusland beter is. Dat we in vrijheid leven en slechte leiders eruit kunnen bonjouren – en soms zelfs goede leiders – is van onschatbare waarde. Maar we staan voor enorme uitdagingen als samenleving, en het is niet uitgesloten dat we zullen falen.’

Hele artikel

Tags: #nederland #boeken #financiele_wereld #populisme #democratie #kapitalisme #globalisering #china #vs #trump #degrowth #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #fossiele_brandstof #co2 #belastingontwijking #belastingparadijs #hypotheekrente #sociale_media #data #data_mining

Liever keutelen we het ravijn in, dan dat we ons een mooiere wereld voorstellen

Asha ten Broeke (De Volkskrant)

(...) In The Future [boek van Naomi Alderman] schetst een klein groepje mensen een prachtige toekomst, ‘waarin we niet meer alle soorten vernietigen en onze steden schoon zijn en mooi en vol met wilde vogels, en onze auto’s allemaal elektrisch zijn en gedeeld en de straten veilig zijn voor spelende kinderen, en we tv kunnen behouden en het internet en concerten en sportwedstrijden en alle goede dingen, en oké, we eten vooral vegan maar het is lekker, en als we maar gewoon zo snel mogelijk door de pijngrens heen kunnen komen, zijn we er.’

Het is een visie waarvoor men in het boek de handen van de meeste mensen niet zomaar op elkaar krijgt. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Asha ten Broeke

Wanneer iemand dat kapitalisme bekritiseert, zien deze mensen geen wilde vogels en spelende kinderen voor zich, maar een verschrikkelijke dictatuur – alsof de mensheid in al haar vernuft geen alternatief zou kunnen vinden voor een totalitair, bloedig staatscommunisme à la Stalin & co aan de ene kant en roofzuchtig, koloniaal kapitalisme dat de planeet zoals wij die kennen langzaam vernietigt, aan de andere kant.

Wat rest is de onuitgesproken gedachte: beter blijven we gewoon min of meer doen wat we nu doen. Hooguit een beetje bijsturen. Beter de vrijwel zekere afgrond dan de onzekerheid van een betere toekomst die we ons niet kunnen voorstellen. (...)

‘Wanneer mensen in een wreed en inhalig politiek systeem leven, hebben ze de neiging om dit te normaliseren en internaliseren’, aldus de Britse columnist en schrijver George Monbiot. (...)

Maar kapitalisme was natuurlijk nooit alleen een economisch systeem, maar altijd ook een ideologie. (...)

Hoewel we eigenlijk ten diepste sociale, samenwerkende wezens zijn, slaagt het kapitalisme erin om onze verbeelding zodanig te beïnvloeden dat we waarde niet meer zien in menselijke termen, maar in termen van geld en prijs. (...)

Dit is hoe we als mensheid langzaam maar zeker het ravijn inkeutelen: te velen van ons zijn vergeten hoe je je een mooiere wereld kunt voorstellen. Maar zonder wilde, onzekere, antikapitalistische dromen zijn we reddeloos verloren. Weinig is waardevoller dan verbeeldingskracht.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #toekomst #toekomstvisie #kapitalisme #uitbuiting #roofbouw #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #fossiele_brandstof #ideologie #verbeelding

Wie extreemrechts wil doorgronden moet dit boek over de Frankfurter Schule lezen

Trouw

(...) Dit deeltje gaat over de Frankfurter Schule, een groep Duitse intellectuelen die in de eerste helft van de twintigste eeuw verbonden waren aan het Institut für Sozialforschung in Frankfurt en zich daar toelegden op kritische theorie, een door Marx en Freud geïnspireerde, maatschappelijk betrokken onderzoeksmethode.

Deze filosofen, sociologen en psychoanalytici bogen zich vooral over de vraag: waarom lukt het onze hoogontwikkelde beschaving maar niet om het kwaad uit te bannen? De Verlichting beloofde dat met wetenschappelijke, economische en technologische vooruitgang ook politieke en morele emancipatie van de mensheid gepaard zou gaan, maar helaas: we hebben, ondanks al onze ontwikkeling, nog altijd te maken met onderdrukking, met de Holocaust als moreel dieptepunt. Is er nog hoop voor de rede? (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Wat opvalt is hoe sterk de uitdagingen waar de Frankfurters mee te maken kregen lijken op de uitdagingen van onze tijd: hoe de kapitalistische cultuurindustrie de kunsten tot consumptieartikelen maakt en zo het maatschappijkritische potentieel ervan smoort. Hoe ideologie tot polarisatie leidt en de democratie uitholt. Hoe we vervreemd raken van onszelf en de natuur. Hoe de rede een instrument is geworden waarmee elk individu via eigen onderzoek tot eigen waarheden komt die de ideologie bevestigen in plaats van de mensheid juist van ideologische oogkleppen te bevrijden. Hoe antisemitische complottheorieën en het charisma van autoritaire persoonlijkheden voor veel mensen aantrekkelijk blijkt. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #Frankfurter_Schule #horkheimer #adorno #marcuse #benjamin #habermas #marx #freud #vervreemding #natuur #consumptie #cultuurindustrie #polarisatie #antisemitsime #comlottheorie #ideologie

‘Mannen in de zon’: meeslepende klassieker van de Palestijnse literatuur

NRC

Roman - Ghassan Kanafani vertelt in Mannen in de zon een klein verhaal waarin grote thema’s van de Palestijnse literatuur naar voren komen: ballingschap, verlies en verzet. Met meer dan honderd miljoen ontheemden op aarde nu des te prangender.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Expositie in Gaza-Stad July 16 2017, opgedragen aan de nagedachtenis van Ghassan Kanafani. Foto ANP / Zuma Press.

Wat te doen als je niet terug kan naar de plek waar je vandaan komt? Het is de vraag waar de Palestijnse schrijver Ghassan Kanafani (1936-1972), pionier van de Palestijnse verzetsliteratuur, zijn leven lang mee worstelde. (...)

Mannen in de zon is het verhaal van drie Palestijnse vluchtelingen die eind jaren vijftig proberen de grens tussen Irak en Koeweit over te steken. Het is ongeveer tien jaar na de Nakba van 1948 (Arabisch voor ‘catastrofe’), waarin meer dan 700 duizend Palestijnen moesten vluchten voor wat de Israëliërs hun Onafhankelijkheidsoorlog noemen. De drie vluchtelingen besluiten ieder op hun beurt mee te gaan met Aboe al-Khaizoeraan, een Palestijn die voor de Nakba chauffeur was in het Britse leger maar nu dienst doet als chauffeur van een rijke zakenman. Met mensensmokkel als bijverdienste probeert hij zijn inkomsten te verhogen.

De drie Palestijnse vluchtelingen komen ieder uit een andere generatie. Er is de oude Abu Kais, die verdwaalt in zijn nostalgische herinneringen aan Palestina onder Brits bestuur. Hij kan zijn gedwongen ontheemding nauwelijks verteren, en maalt jarenlang over de ‘tien bomen met knoestige stammen, die je elk voorjaar weer olijven en andere goede gaven schonken. In Koeweit zijn geen bomen.’

Dan hebben we As’ad, een volwassen man, wantrouwig en strijdbaar. In een ander leven was hij misschien een intimiderende zakenman geweest, maar als vluchteling slaagt hij er niet in een sterke positie in te nemen. (...)

Tenslotte is er de jonge Marwaan, geboren na de Nakba in een vluchtelingenkamp. Omstandigheden dwingen hem ertoe al veel te vroeg verantwoordelijkheid te nemen. (...)

De zon schijnt onvermoeibaar door en gunt de reizigers geen moment rust. Het doet denken aan Camus’ klassieker De vreemdeling. (...)

Mannen in de zon kun je gemakkelijk lezen als een symbolisch verhaal van Palestijnen na de Nakba. Het is niet moeilijk om in het werk een kritiek te lezen op de wijze waarop omringende Arabische landen, ondanks de vele solidariteitsverklaringen, de Palestijnse vluchtelingen nauwelijks hebben geholpen. (...)

Maar de roman ontstijgt tegelijkertijd de specifieke Palestijnse situatie van de jaren vijftig. Het verhaal roept ook algemene vragen op over migratie, het vluchtelingenvraagstuk en gastvrijheid. Met dit jaar voor het eerst meer dan honderd miljoen ontheemden op aarde, lijken deze vragen nu des te prangender. (...)

Kanafani houdt de vaart er goed in. Voor je het weet bevind je je als lezer al aan de andere kant van de grens. Mannen in de zon verveelt geen moment, wat toch knap is voor een verhaal dat zich voornamelijk afspeelt in een vrachtwagen tegen een leeg woestijnlandschap.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #palestina #palestijnen #israel #nakba #vluchtelingen #mensensmokkelaars #kanafani

Vervang nieuws eens door literatuur en je krijgt meer begrip van politieke conflicten

De Volkskrant

Veel meer dan het nieuws dat we dagelijks lezen, maken boeken de veelzijdigheid van de mensen in het Israëlisch-Palestijns conflict duidelijk − en je krijgt meer empathie voor mens en drijfveren.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Eigenaar Jogchum de Vries in Antiquariaat Colette in de Haagse Reinkenstraat.Beeld Martijn Beekman / de Volkskrant.

Is het niet vreemd als je bedenkt dat tekentjes die steunen op pootjes, gedrukt op papier van enkele millimeters dik zich in je brein omvormen tot driedimensionale beelden? En dat die weer leiden tot inkijkjes in de psyche van mensen, in gebeurtenissen van vroeger, nu, maar ook in de toekomst. Wie schrijft die blijft, maar wie leest die voelt.

Veel wat geschreven wordt bestaat naast letters ook uit cijfers. En die creëren juist afstand tot wat een mens is en maakt. 21 duizend Palestijnse en 1.200 Israëlische burgerslachtoffers. 8 duizend gedode Palestijnse kinderen. 30 duizend Hamasstrijders. 350 duizend Israëlische reservisten. 250 gijzelaars. 3 door het Israëlische leger gedode gijzelaars. 0 bevrijde. De individuele mens wordt hier platgeslagen op het aambeeld tussen letter en papier (of scherm). (...)

Ik wilde af van de zwart-witbeelden van vijand tegenover vijand zoals we die in die cijfers zien, en door naar de vraag: wat maakt dat individuen in politieke fata morgana’s geloven die ten koste gaan van hun individuele empathische gevoelens voor een ander mens?

Ik zocht de persoonlijke stem in het conflict en kwam uit bij de literatuur. Twee van mijn lievelingsschrijvers zijn de Israëlische Amos Oz en de Palestijnse Hassan Kanafani. Die laatste maakte, vijftig jaar nadat hij door de Israëlische geheime dienst werd opgeblazen in zijn auto, furore met een zeer actuele roman: Mannen in de zon.

Van Oz las ik eerder zijn verpletterende roman Een verhaal van Liefde en Duisternis, over zijn jeugd in het Jeruzalem onder de Engelsen en de zelfmoord van zijn moeder. Nu liet ik me meeslepen door zijn boek Judas, dat zich gedeeltelijk afspeelt tijdens het mandaat Palestina. (...)

Deze boeken dragen de thema’s van de actualiteit uit het Midden-Oosten: geweld, onderdrukking, verzet, angst en vernedering. Natuurlijk kennen we de traumatische achtergronden die de volkeren troffen: een onleefbare bezetting waarin overheersers Palestijnen reduceren tot armoe zaaiende mensen zonder waardigheid, en een Europese holocaust die Joden bijna uitroeide waardoor zij naar veiligheid hunkeren.

Maar veel meer dan het nieuws dat we dagelijks lezen, maken boeken de veelzijdigheid van de mensen duidelijk. Ze zijn niet eendimensionaal goed of fout, bloeddorstig of vredelievend, aardig of verachtelijk. Nee, het zijn allemaal aarzelaars, ze denken lang na over hun handelingen. Door hun trauma’s en groepsdruk worden ze tot zaken gedwongen die ze eigenlijk niet willen. Maar allemaal wensen ze vooral vrijheid − vrij zijn van alle beslommeringen, ellende, oorlog, vervolging en minderwaardigheid. Het maakte dat ik hen zag als gekwelde personages, die worstelen met universele problemen in een maatschappij van gemankeerde personen die, meestal tevergeefs, proberen hun juk af te werpen in hun zoektocht naar geluk − en vragen om compassie. In hun positie zou je hetzelfde doen. (...)

Hele artikel

> Zie ook: ‘Je moet strategisch zijn, niet per se je gelijk willen halen’

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #israel #palestina #palestiijnen #bezette_gebieden #gaza #westoever #mensenrechten #nederzettingen #illegale_nederzettingen #kolonisten #terrorisme #hamas #hypocrisie #oorlogsrecht #oorlogsmisdaden #kanafani #amos_oz

Uit de schaduwen van Paleis Het Loo komt de sabel van Diponegoro tevoorschijn

NRC

Indonesië - In Paleis Het Loo is het persoonlijke wapen van de Javaanse prins Diponegoro (1785-1855) herontdekt. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

De sabel van de Javaanse prins Diponegoro (1785-1855). Foto Rik Klein Gotink/Museum Bronbeek.

Diponegoro (1785-1855) is een nationale held in Indonesië. Hij ontketende in 1825 een grote opstand tegen de Nederlandse koloniale overheersing. In deze Java-oorlog kwamen misschien wel 200.000 mensen om het leven. Generaal Hendrik Merkus baron de Kock wist na vijf jaar vechten de strijd te beëindigen en Diponegoro gevangen te nemen. De prins overleed 25 jaar later in ballingschap. (...)

Het gevest van de sabel ziet er echter niet inheems uit, zegt Klein Nagelvoort. „Dit is een handvat dat hoort bij een Nederlands marine-sabel. En ook de schede is van Nederlandse makelij. Die is speciaal voor dit sabel gemaakt. We hebben dus te maken met een custom made wapen: half Javaans, half Nederlands.” (...)

„We zijn in de bronnen op zoek gegaan naar momenten waarop Diponegoro spullen is kwijtgeraakt. Dat gebeurde onder meer op 26 juni 1829, tijdens een confrontatie tussen de prins en een Nederlandse strijdmacht onder aanvoering van luitenant-kolonel Joseph Ledel. In het Nationaal Archief in Den Haag bevindt zich een brief die Ledel twee dagen later verstuurde. Daarin staat dat de vaandels, paarden, archieven én de sabel van Diponegoro in Nederlandse handen zijn gevallen. Ledel stuurde zijn adjudant met deze objecten naar De Kock.”

Zo staat het voor de onderzoekers „voor 99 procent vast” dat de kling van de sabel die tijdelijk in het depot van Bronbeek ligt – Paleis Het Loo leende het uit voor onderzoek en een tentoonstelling die volgend jaar opent – afkomstig is van het persoonlijke wapen van Diponegoro. (...)

„De vraag is alleen hoe lang het nog in Nederlands bezit zal zijn. We hebben Paleis Het Loo gewaarschuwd dat we de herkomst van het wapen hebben vastgesteld en dat er waarschijnlijk een claim uit Indonesië komt.”

Maar hoe kansrijk is die claim, gezien het feit dat de kling is buitgemaakt op het slagveld en daarna is vastgemaakt aan een Nederlands gevest en voorzien van een Nederlands foedraal? Is hier dan wel sprake van roofkunst? Verhoeven: „Ik denk dat je persoonlijk als militair je wapen niet zou terugvragen als je het op het slagveld verloren had, maar in dit geval ligt het anders. De claim zal komen van de Indonesische staat en het gaat hier niet om zomaar iemand, maar om een legendarische figuur uit de geschiedenis van dat land. In zijn wapens zit voor veel Indonesiërs de ziel – de pusaka – van Diponegoro.” (...)

Hele artikel

Noot: Generaal De Kock heeft een Nederlands handvat aan de klewang van Diponegoro laten zetten en een Nederlandse schede laten maken. Het artikel meldt het wel, maar is onhelder door te spreken over de sabel van Diponegoro.

> Zie ook: Waar strafbaarheid eindigt (over onder meer het boek De wraak van diponegoro van Martin Bossenbroek.)

Tags: #nederlands #nederland #boeken #indonesie #nederlands_indie #dekolonisatie #kolonie #oorlogsmisdaden #onafhankelijkheid #onafhankelijkheidsstrijd #nationalisme #geschiedenis #koloniale_geschiedenis #bossenbroek #Diponegoro #roofkunst

Dromer, anarchist, uitvinder: de succesvolle comeback van Guust Flater

NRC

Guust Flater - Ruim 25 jaar na de dood van schepper André Franquin herleeft stripfiguur Guust Flater in de handen van een nieuwe tekenaar. Als vanouds heersen de chaos en de ontsporende uitvindingen, maar Guust knipoogt nadrukkelijk naar het heden.

(Tekst loopt door onder de illustratie.)

_ Guust Flater in 2023, op een tekening van Delaf. Delaf naar Franquin © Dupuis, 2023. _

Guust Flater is de ultieme antiheld. Het door tekenaar André Franquin bedachte strippersonage werkt op de burelen van het stripblad Robbedoes, maar zonder iets bij te dragen aan de productie. Post sorteren lijkt zijn taak te zijn, maar de brieven hopen zich op, terwijl hij óf slaapt, óf alles in het honderd laat lopen met onnavolgbare acties.

Hij werkt niet, maar hij doet genoeg. Guust is dromer, anarchist, dierenbeschermer, uitvinder. Maar wat hij onderneemt, eindigt in chaos, misverstanden en kwellingen voor zijn collega’s: ontploffingen, verwondingen, rook, water en vuur. Dat hij mag blijven komen op kantoor is een raadsel waar geen vragen bij worden gesteld in deze strip, een lofzang op de ledigheid. (...)

Guust maakt een triomfantelijke comeback in de herschepping van de reeks, na decennia afwezigheid, door een nieuwe tekenaar, de Canadees Delaf. (...)

Wat maakt de Guust van Franquin zo populair? Velen koesteren klaarblijkelijk de aversie tegen werken van Guust en willen, in het diepst van hun gedachten, ook alleen maar spelen en slapen. Hoogtepunt in het werkschuwe genre is de aflevering waarin zijn collega’s Guust een week lang alleen maar zien binnenkomen en vertrekken. Waar is hij toch? In het archief. Daar ontdekken ze een berg boeken. Een slordig gestutte, lange tunnel leidt hen naar een holte in de berg, een boekengrot, waar Guust vredig ligt te slapen op een bedje. Een prachtig beeld. (...)

Het nieuwe Flater slaat weer toe is een herkenbare Guust: Delaf heeft alle ingrediënten gekopieerd. Vaste personages keren terug, net als de meeuw en de kat met hun fratsen. De inrichting van de redactie en de kledingstijl ademen opnieuw de jaren zestig en zeventig, de vrouwen zijn secretaresses, de mannen roken pijp. Guust is slechts op vakantie geweest, verkondigt hij. Het belangrijkste: ook de grappen zijn geënt op de humor van Franquin. (...)

Delaf knipoogt wel naar het heden. Guust vindt een elektrische fiets en de mobiele telefoon uit, de G-phone. Hij doet dat op de hem kenmerkende omslachtige en hilarisch nutteloze wijze: de fietsaccu zit in een kar achter de fiets en voor de klassieke telefoon met hoorn aan een draad heeft hij een rail langs alle muren bevestigd. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #strip #guust #franquin #delaf #kantoor #werk #luiheid #ledigheid

Economisch commentator Martin Wolf: ‘Willen we de democratie redden, dan moeten we het kapitalisme repareren’

Follow the Money

Martin Wolf, de economisch commentator van de Financial Times, waarschuwt voor de teloorgang van onze democratische samenleving. Het huwelijk tussen kapitalisme en democratie staat op springen, en de populariteit van nationalisten en autocraten groeit overal ter wereld. Politiek links kijkt intussen meer naar identiteitspolitiek dan naar de economische oorzaken van de opkomst van radicaal rechts. Als we niet snel ingrijpen, belanden we in een kapitalistisch systeem ‘waarin je de baas moet paaien om dingen voor elkaar te krijgen’. (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Omslag boek

Wolf ontwikkelde zich na de financiële crisis van 2008 tot een stevig criticus van ons bancaire systeem. Hij hekelt dat private banken aan het beheer van de maatschappelijke betaal- en spaarfunctie verdienen: ‘Bankiers zijn gewoon de best betaalde ambtenaren die we hebben; dat is belachelijk,’ zei hij in 2015.

Toen in maart 2023 de Amerikaanse en Zwitserse overheid opnieuw moesten ingrijpen om grote systeembanken (SVB, First Republic en Credit Suisse) te redden, beschreef hij ons bancaire systeem in de FT opnieuw als ‘een systeem dat essentieel is om de markteconomie te laten functioneren, terwijl het zelf niet volgens die regels werkt’. (...)

Hij is hier voor een publiek debat op het Brainwash Festival, naar aanleiding van zijn laatste boek: The Crisis of Democratic Capitalism. Het is zijn eerste boek dat in het Nederlands is verschenen. (...)

Wolf wil ons eraan herinneren dat de ‘representatieve democratie’ met ‘algemeen kiesrecht’ geen vanzelfsprekendheid is. Als we niet opletten wordt onze samenleving ‘minder vrij, minder welvarend en minder plezierig om in te leven’. (...)

De groeiende populariteit van nationalisten en ‘would-be autocraten’ verontrust hem: van Jair Bolsonaro in Brazilië tot Boris Johnson in het VK, van Viktor Orbán in Hongarije tot Narendra Modi in India [en Trump in de VS]. (...)

De opkomst van autocraten is volgens Wolf onlosmakelijk verbonden met economische onzekerheid, financiële crises en de stagnatie van onze economie. ‘Mensen verwachten dat de economie ze een redelijk niveau van welvaart en kansen zal bieden. Gebeurt dat niet, of minder dan verwacht, dan raken ze gefrustreerd en rancuneus.’ (...)

Dat bancaire winsten worden verdeeld onder bankiers en hun aandeelhouders, terwijl bankreddingen, steunprogramma’s en garanties met publiek geld worden betaald, is tekenend voor een bredere trend. Onze economie is veranderd van een ‘productieve economie’ die welvaart voor velen oplevert in een ‘rentenierseconomie’ die alleen voor the happy few werkt. (...)

Zo legt hij stap voor stap uit hoe de samenleving binnen onze rentenierseconomie lijdt onder winstbejag, verkeerde toewijzing van middelen, monopolistische markten, zwakke concurrentie en belastingontwijking. (...)

De kracht van het democratisch kapitalisme is volgens Wolf dat daarbinnen de economische en politieke macht (relatief) goed van elkaar zijn gescheiden. De competitieve markt speelt er een cruciale rol in; die geeft mensen zonder politieke macht de vrijheid om zich economisch te ontplooien. Het democratische element zorgt ervoor dat rijkdom geen voorwaarde is om politieke invloed te kunnen uitoefenen. (...)

Dit delicate evenwicht kan volgens Wolf op twee manieren worden verstoord. ‘In het verleden kwam het gevaar van links. Ik was hartstochtelijk anticommunistisch.’ ‘Volledig socialisme’ is volgens hem ‘inherent antidemocratisch en tegen concurrentie’, aangezien binnen dat systeem ‘politieke macht en controle over waardevolle hulpbronnen versmolten zijn’.

‘Maar het autoritair socialisme is vrijwel verdwenen,’ zegt Wolf. ‘En voor het eerst in mijn leven denk ik dat het grootste gevaar nu van rechts komt.’ Het gevaar zit ’m in ‘de overname van de staat door degenen die de economie controleren’. ‘Would-be autocraten’ als Trump en Johnson zijn lid van de groep insiders met goede connecties, afkomstig uit de zakelijke elite die ze pretenderen te bestrijden. (...)

Wolf ziet verontrustende parallellen met het interbellum: ‘Het is geen geheim dat de Duitse zakenelite Hitler steunde.’ (...)

‘Democratisch kapitalisme beschouw ik als een huwelijk tussen democratie en kapitalisme,’ legt Wolf uit. ‘Het lijkt erop dat de democratie als eerste zal breken, maar we moeten naar het kapitalisme kijken om de belangrijkste reden voor dat falende huwelijk te vinden: de economie ondermijnt momenteel de democratie.’

Om het huwelijk te redden, moeten we de economie hervormen. Wolf haalt inspiratie uit de New Deal, het omvangrijke sociaal-economische hervormingsprogramma waarmee de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt in de jaren 1930 de economie uit het slop wist te halen. Wolf stelt een nieuwe New Deal voor die, net als Roosevelts plan, moet zorgen voor ‘duurzame economische groei die iedereen ten goede komt, goed en lonend werk, kansengelijkheid, en bestaanszekerheid voor wie dat nodig heeft’. (...)

De hervormingsmaatregelen die Wolf voorstelt, hebben we stuk voor stuk eerder gezien: uitbreiding van de welvaartsstaat, zwaardere belasting op vermogens, internationale afspraken om belastingontwijking tegen te gaan. En handhaving van antitrust-wetgeving om monopolies op te breken en de corporate invloed op politici te beperken. Tot slot wil hij speculatie met een financiële transactiebelasting ontmoedigen – want financiering moet weer naar de productieve economie. (...)

Radicalere ideeën – zoals een universeel basisinkomen, of degrowth (een politieke stroming die een economische paradigmaverschuiving voorstaat, weg van economische groei en consumentisme) – wijst hij af als utopisch. Hij zet liever in op de verduurzaming van onze energiebronnen dan op het minderen van consumptie. ‘Ik weet niet of dat volstaat om een klimaatcatastrofe te voorkomen, maar ik zie het andere gewoon niet gebeuren.’

Dat heeft alles te maken met politieke haalbaarheid. (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Martin Wolf

Het meest radicale voorstel in Wolfs nieuwe New Deal is de hervorming van de bancaire sector. Hij is voor de invoering van ‘een digitale munt, uitgegeven door de centrale bank, die bankdeposito’s kan vervangen’ oftewel Central Bank Digital Currency (CBDC). ‘In plaats van zoals nu te profiteren van het door de overheid verleende recht om geld te scheppen door leningen te verstrekken, zouden banken dan slechts tussenpersoon zijn.’ (...)

Of deze fundamentele hervorming van de bancaire sector wordt doorgevoerd, is zeer de vraag. Wolfs voorstel gaat veel verder dan dat van de Europese Commissie of de plannen van de Europese Centrale Bank, waarbij iedereen slechts 3000 euro op zijn rekening mag hebben. ‘Politici zijn doodsbang om die weg in te slaan, omdat het in wezen betekent dat ze slaags zullen raken met de machtigste belangen in onze maatschappij: de banksector.’ (...)

Zijn voorstellen zijn enerzijds weinig revolutionair; het is onzeker of ze ver genoeg gaan om de groeiende ongelijkheid en de gevolgen van klimaatverandering tijdig een halt toe te roepen. Dat zegt hij zelf ook. Anderzijds zijn vergelijkbare ideeën om belastingontwijking en financiële speculatie aan banden te leggen al vaak geopperd, maar zelfs zulke voor de hand liggende ingrepen zijn moeilijk te realiseren. (...)

Wolf ziet zijn werkgever, de Financial Times, nog steeds als ‘het politieke midden’. (...) De ideologie van de vrije markt, het klassieke liberalisme, is vrijwel verdwenen.’

Maar ook op links is er volgens Wolf veel veranderd. ‘Vroeger had links het altijd over gelijkwaardigheid, sociale zekerheid en de welvaartsstaat. Er was een levendig debat hoe radicaal de herverdeling moest zijn, hoe hoog de belastingen moesten zijn, enzovoorts.’ Maar die economische thema’s zijn verdrongen door ‘identiteitskwesties’. Hij acht dat een grote fout. ‘Een strijd om identiteitspolitiek zal rechts altijd winnen.’ (...)

‘Dat iemand als ik bij de Financial Times – de krant van de zakenelite – kan schrijven over doorgeschoten liberalisering, over beteugeling van winstzucht en herstel van het machtsevenwicht ten gunste van de arbeidersklasse, en dan mijn baan gewoon houd, laat zien hoe extreem de situatie is.’ Het is een uitnodiging: ‘Ik hoop dat dit de deur opent voor jongere mensen die revolutionairder zijn dan ik, en die betere ideeën hebben om het democratisch kapitalisme te redden.’

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #economie #democratie #populisme #martin_wolf #kapitalisme #socialisme #identiteitspolitiek #autocraten #arbeiders #ongelijkheid #rentenierseconomie #marktfundamentalisme #liberalisering #neoliberalisme #banken #digitale_munt #CBDC

De naïviteit van West-Europeanen

Caroline de Gruyter (NRC)

‘De vier grootste landen in West-Europa zijn elk op hun eigen manier ten prooi gevallen aan Vladimir Poetin, elk met een ander lokaas. Voor Duitsland is het goedkoop gas en energie; voor het VK is het geld van oligarchen; voor Italië zakendoen; en voor Frankrijk de permanente droom om een veiligheidsarchitectuur voor Europa te bouwen die, volgens Parijs, ondenkbaar is zonder Rusland.’

Deze passage komt uit Les Aveuglés (‘de verblinden’), het nieuwe boek van Sylvie Kauffmann, columnist van Le Monde en voormalig correspondent in onder meer Rusland, Warschau en Washing-ton. Het is een fascinerend verslag van de Europese naïviteit van de laatste drie decennia. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Caroline de Gruyter

Maar West-Europese burgers zijn net zo goed verblind.

Allen zijn producten van een uitzonderlijke, vreedzame fase in de West-Europese geschiedenis. Een fase waarin eigenlijk alles wat er in West-Europa gebeurde, een reactie was op het kwaad van de Tweede Wereldoorlog: van de Europese integratie tot het multilateralisme en de aandacht voor de rechten van het individu. Op die manier was het kwaad overwonnen, of in elk geval getemd. Daardoor ís het er altijd, maar wordt het tegelijkertijd door haast niemand herkend als het de kop weer opsteekt. Men kijkt ernaar, maar ziet het niet echt. (...)

„Aan het eind van de Koude Oorlog”, schrijft Kauffmann, „dachten we vol goede bedoelingen werkelijk dat vrijheid en democratie hadden ‘gewonnen’. We wilden dat geloven. Maar we zijn naïef geweest. En hebben daardoor [wat Poetin betreft] alle voortekenen gemist.”

Het hele Europese establishment zat erbij, zij ook, toen Poetin in 2007 zijn donderpreek hield in München. De volgende dag deed iedereen weer zaken met hem. Duitsland zette Nordstream II in de steigers, Frankrijk verkocht hem Mistral-helikopterschepen. Ook na de inval in Georgië en de annexatie van de Krim was het business as usual.

Alleen Midden- en Oost-Europeanen sloegen alarm over Poetins ware intenties. Zij werden beleefd afgepoeierd. (...)

[K]rampachtig vasthouden aan het paradijselijke heden, om het moment uit te stellen waarop Duitsland en daarmee Europa terug zouden keren in de geschiedenis. Of liever, moesten terugkeren. Want ergens wist iedereen donders goed dat dit moment eens ging komen.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #europa #rusland #poetin #oekraine #georgie #krim #duitsland #frankrijk #italie #vk #verenigd_koninkrijk #oost_europa #koude_oorlog #oorlog #nordstream

De Holocaust werkt nog dagelijks door

NRC

Jodenvervolging - Veel mensen hebben een vertekend beeld van de Holocaust, dat ook in hedendaagse conflicten nog doorwerkt. Dat laat historicus Dan Stone zien in een nuttig en compact boek. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Arrestaties na de opstand in het getto van Warschau in 1943, waarbij 13.000 mensen om het leven kwamen.

Waarom dan toch nóg een boek? Omdat het beeld dat we in West-Europa hebben van de Holocaust niet klopt. (...)

Allereerst wordt de Holocaust te veel vereenzelvigd met Auschwitz-Birkenau. De Holocaust zou een ‘industriële genocide’ zijn geweest, grootschalig en efficiënt. Maar, schrijft Stone: ‘De eerste speciaal vervaardigde gaskamer met crematorium in Birkenau werd pas in maart 1943 in gebruik genomen, toen het grootste deel van de slachtoffers van de Holocaust al dood was.’ (...)

Dan is er volgens hem nog een misverstand, namelijk dat de Holocaust hoofdzakelijk een Duitse aangelegenheid zou zijn geweest. Zeker, stelt hij, Duitsers waren de drijvende kracht. (...) ‘Maar zonder de steun van miljoenen niet-Duitsers (of -Oostenrijkers) in heel Europa zou de Holocaust niet zo snel zijn verlopen en zou de reikwijdte veel kleiner zijn geweest.’ (...)

Daardoor zijn belangrijke episodes van de Holocaust nog onbekend. Hoeveel mensen in West-Europa zouden bijvoorbeeld weten dat ‘de grootste enkele slachtpartij van de Holocaust’ tussen 21 december 1941 en half januari 1942 plaatsvond in Bogdanovka (toen Roemenië, nu Oekraïne). Daar werden zo’n 54.000 hoofdzakelijk Sovjet-Oekraïense Joden ‘levend verbrand of geëxecuteerd door Roemeense militaire politie, Oekraïense reservisten en lokale, etnisch-Duitse burgermilities’. (...)

Relatief onbekend, in ieder geval vergeleken bij de geschiedenis van de gaskamers, is ook het verhaal van de ‘ontheemden’, de Joodse overlevenden van de Holocaust die ná de oorlog nergens naartoe konden en soms noodgedwongen nog jarenlang in kampen verbleven. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #jodenvervolging #holocaust #duitsland #oekraine #polen #vs #verenigde_staten #roemenie #getto #Auschwitz #Birkenau #concentratiekampen

De reële gevaren van gezichtsherkenning: ‘Ik wil niet in een wereld leven waar iedereen een potentiële verdachte is’

De Volkskrant

Software die gezichten herkent en aan een naam koppelt – dat klinkt als een privacynachtmerrie. Maar de techniek bestaat. (...)

Journalist Kashmir Hill schreef er het onlangs verschenen verontrustende boek Your Face Belongs to Us over (Nederlandse vertaling: Je gezicht is nu van ons). Hierin duikt ze in de wereld van gezichtsherkenning, met het Amerikaanse bedrijf Clearview als de even bizarre als enge protagonist. (...)

(Tekst loopt door onder de illustratie.)

.

[Clearview] schraapt sociale media af en legt een database aan van miljarden foto’s met bijbehorende namen. Niet van criminelen, maar van gewone burgers die hun kiekjes nietsvermoedend op Facebook of Instagram zetten. Toen Hill haar artikel publiceerde, bleken verschillende Amerikaanse politiekorpsen er al gebruik van te maken. Zij konden beelden van beveiligingscamera’s vergelijken met de foto’s van Clearview. (...)

‘Toen ik de tip over Clearview kreeg, dacht ik onmiddellijk: wacht even, dit gebeurt dus al! Niet in China, maar onder mijn neus in New York.’ (...)

Facebook en Google trokken wél een grens... (...)
We hoeven die bedrijven op dit punt niet te vrezen?
‘Nou, nee. Vergeet niet dat het nog altijd de grote droom van Facebook is om gezichtsherkenning in augmented-realitybrillen te stoppen. Je hebt dan zo’n bril op, loopt over straat en ziet op het glas van je bril informatie geprojecteerd over wat je ziet. Ik verwacht dat die bril er echt wel komt. Facebook heeft altijd al de hele wereld met elkaar willen verbinden en wil dat we dat via hun producten doen. Gezichtsherkenning is daar perfect voor.’ (...)

De voorbeelden zijn soms verbijsterend, zoals de camera’s in de stad Suzhou die mensen volgen die in pyjama over straat gaan, iets wat oudere Chinezen niet raar vinden, maar wat de autoriteiten als aanstootgevend zien. Ambtenaren plaatsen daarna de foto’s van de onverlaten op sociale media, inclusief hun naam. Of, in de VS, de zwarte Amerikaan die ten overstaan van vrouw en kinderen ten onrechte wordt opgepakt en vastgezet vanwege een winkeldiefstal die hij nooit pleegde. De gezichtsherkenningssoftware zat ernaast.

Maar Hill tekent óók op hoe de politie een kindermisbruiknetwerk oprolt en de spin in het web achter de tralies krijgt. Dankzij Clearview. (...)

‘Het is prima dat de politie bij zware verdenkingen toegang heeft tot bepaalde informatie, maar ik wil niet in een wereld leven waar letterlijk iedereen een potentiële verdachte is. Het is een glijdende schaal: voordat je het weet, word je door camera’s in de gaten gehouden omdat je te veel wc-papier gebruikt op een openbaar toilet. Dat is het grote gevaar: steeds meer controle, zoals in China al gebeurt.’ (...)

Kashmir Hill: Je gezicht is nu van ons – Een real-life thriller over een ontwrichtende technologie. Uit het Engels vertaald door Koen Boelens. POM; 344 pagina’s; € 23,50.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #privacy #gezichtsherkenning #clearview #facebook #google #surveillance #massasurveillance #surveillance_kapitalisme #algoritme

Multatuli’s geboortehuis hoort óók op de Werelderfgoedlijst

NRC

Gelijkheid - Net als het Planetarium van Eise Eisinga heeft het gelijkheidsideaal van Multatuli tijdloze relevantie tot ver buiten de landsgrenzen. Zijn geboortehuis moet daarom ook op de Werelderfgoedlijst, betoogt Elsbeth Etty. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

De Korsjespoortsteeg in Amsterdam waar (rechts) het Multatuli Museum is gevestigd in het geboortehuis van de schrijver. Foto Nick den Engelsman.

Koning Willem-Alexander bestempelde bij het aanbieden van zijn excuses kolonialisme en slavernij als „misdaad tegen de menselijkheid waartegen de stadhouders en de koningen van het Huis van Oranje niets hebben ondernomen.” Staatsrechtdeskundige Peter Rehwinkel merkte daarover op in de Volkskrant dat de koning hierbij de naam Multatuli had moeten noemen. Hij schreef: „Multatuli droeg zijn boek Max Havelaar op aan koning Willem III met de vraag of het diens wil was dat ‘daarginds Uwe meer dan dertig millioenen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in Uwen naam?’ Multatuli krijgt alsnog antwoord van het staatshoofd.”

Kolonialisme en slavernij waren gebaseerd op institutioneel racisme, waarvan de gevolgen – discriminatie van en geweld tegen mensen van kleur – nog steeds doorwerken in de samenleving. (...)

Multatuli behoorde tot de eerste Nederlanders die tegen ongelijkheid op alle terreinen in opstand kwam en dat verzet in zijn omvangrijke oeuvre briljant heeft verwoord. Behalve tegen de mishandeling van de Javaan – die stond voor de onderdrukking van alle gekleurde volkeren – ageerde Multatuli ook tegen de ontmenselijking van vrouwen. Hij benoemde de structurele onderdrukking van vrouwen op alle gebieden van het leven en analyseerde de oorzaken daarvan.

Wegens zijn baanbrekende ideeën over vrouwenkiesrecht en seksuele bevrijding werd hij de held van negentiende- en twintigste-eeuwse feministen en dus ook van mij. (...)

Een andere bekende uitspraak van Multatuli luidt: „Er is maar ééne slechtheid, één misdaad, ééne zonde: gebrek aan hart.” (...)

Multatuli attendeert ons nog steeds op onrecht dat bestreden moet worden en daarom is het van belang zijn gedachtengoed en literaire betekenis levend te houden. (...)

Luzette Kroon, voorzitter van de Stichting Werelderfgoed Nederland, noemde het Eise Eisinga Planetarium dinsdag „het kroonjuweel van menselijke creativiteit en doorzettingsvermogen, dat ons niet alleen de wetten van de kosmos toont, maar ook de tijdloze schoonheid van kennis, verbeelding en de drang om te begrijpen”.

Hetzelfde kan gezegd worden van Multatuli die ruim anderhalve eeuw geleden in een taal van tijdloze schoonheid toonde waar religieus of anderszins gelegitimeerd racisme en seksisme toe leiden: te weten koloniale uitbuiting, slavernij, ontmenselijking. Het daarom niet meer dan logisch om het monument waarin de bedenker van deze ideeën werd geboren evenens te nomineren voor die Werelderfgoedlijst. Al was het maar om de verbeelding te prikkelen van generaties scholieren, studenten en belangstellenden.

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #boeken #literatuur #multatuli #max_havelaar #werelderfgoed #unesco #kolonialisme #racisme #ongelijkheid #feminisme #slavernij

Wetenschapsjournalist Gaia Vince: ‘Over een paar decennia wonen er miljoenen mensen in het Noordpoolgebied’

NRC

Boek - Dat honderden miljoenen mensen vanwege de opwarming van de aarde noordwaarts zullen trekken is onvermijdelijk, volgens wetenschapsjournalist Gaia Vince. „Laten we het dan ook goed faciliteren.”

De aarde warmt op, waardoor sommige gebieden onleefbaar worden. Mensen die daar wonen zullen ergens anders onderdak moeten vinden. En die migratie moet omarmd worden.

Dat is een beknopte samenvatting van het boek Nomad Century: How Climate Migration Will Reshape Our World, van de Britse wetenschapsjournalist Gaia Vince. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Gaia Vince

Vince gaat uit van een opwarming van 4 graden Celsius ten opzichte van de tijd voor de Industriële Revolutie (1750-1850). Dit is ver boven de in de Parijs-akkoorden afgesproken bovengrens van 2 graden, met een streven naar maximaal 1,5 graad. (...)

Gevraagd naar hoe de 4-gradenwereld eruit zal zien, gebruikt Vince het woord „onherkenbaar”. Diersoorten sterven uit, oceanen ontwikkelen zones waar het zeeleven verstikt wordt, koraalriffen verdwijnen, het zeeniveau stijgt met twee meter, de wereld wordt grotendeels ijsvrij en een groot deel van de wereld wordt onbewoonbaar.

Massamigratie, stelt Vince, zal daarom onvermijdelijk zijn. „Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie van de Verenigde Naties zullen tegen 2050 tot 1,5 miljard mensen hun huizen moeten verlaten, en dit aantal kan volgens sommige voorspellingen oplopen tot 2 miljard in 2100. (...)

Zullen die landen blij zijn met al die migranten?
Gaia Vince: „Je moet het zo zien: alleen in deze landen zal het nog prettig toeven zijn. En hun economieën zullen profiteren van de bedrijvigheid die mogelijk wordt door die aangenamere temperaturen.” (...)

Hoe moet deze massale migratie praktisch in haar werk gaan, in een wereld die verdeeld is in natiestaten?
„Daar zullen we iets op moeten verzinnen. Zo zouden we misschien wereldwijde bewegingsvrijheid moeten instellen.” (...)

Hoe is deze toekomstvisie te verenigen met de visie van talloze politici in 2023, die als doel hebben om zo veel mogelijk migranten permanent buiten de deur te houden?
„Het klopt dat het Westen nu alles doet wat niet zou moeten. Het westerse migratiebeleid is vijandig. Mensen sterven tijdens hun vlucht of leven in verschrikkelijke, door de Europese Unie gefinancierde gevangenissen in Libië. Mensen worden verhandeld als moderne slaven. Het is humanitair niet verantwoord om zo met hen om te gaan, maar ook economisch niet: op deze manier kunnen ze niet aan westerse samenlevingen bijdragen. Door deze behandeling worden ze eerder terrorist dan belastingbetaler.” (...)

„Door klimaatverandering zullen mensen zich hoe dan ook verplaatsen: laten we het dan goed faciliteren. En wat is het alternatief? Miljoenen wanhopige mensen bestrijden?”

Hoe verklaart u die vijandigheid?
„Er is in westerse landen een stupide cultuuroorlog aan de gang tegen immigratie, tegen mensen die willen werken. We leven in een rare tijd, met het dominante populistische verhaal dat migranten de westerse samenlevingen iets kosten in plaats van opleveren. Regeringen geven migranten de schuld van hun eigen onvermogen om armoede en werkloosheid op te lossen. De opkomst van extreem-rechts, dat barrières wil opwerpen, lost migratie niet op. Wel maken die barrières de vluchtroutes dodelijker. De manier waarop we Oekraïense vluchtelingen behandelen is veel verstandiger. Dat redt levens. En het kost minder dan het barricaderen van de grenzen of het opzetten van detentiecentra. Hun kinderen worden uw tandarts of loodgieter.”

„Ik zie weinig inspanning van leiders om het dominante nationalistische verhaal tegen te gaan. Ze zouden bijvoorbeeld kunnen overwegen om in hun politieke verhaal het begrip ‘burgerschap’ uit te breiden. Niemand van ons heeft één enkele identiteit. We bevatten allemaal veelvoudigheden. Je kunt Europeaan zijn, Nederlander, christen, voetbalsupporter.” (...)

„Racisme is de kern van dit gesprek. Dat kunnen we aanpakken met goed onderwijs. Het Westen is minder racistisch geworden sinds de jaren vijftig. Ten opzichte van destijds maken minder mensen zich zorgen dat hun dochter met een zwarte man trouwt. In dat opzicht ben ik hoopvol.” (...)

„Het instellen van wereldwijde bewegingsvrijheid zou bovendien nationale economieën stimuleren en miljarden levens redden of verbeteren. Open grenzen zouden het mondiale bbp met tientallen biljoenen dollars kunnen verhogen.” (...)

„Er zijn financiële investeringen nodig om voor huisvesting en gezondheidszorg te zorgen. Maar de nieuwkomers zullen belastingen betalen.” (...)

Wilt u grenzen helemaal afschaffen?
„Nee. Grenzen zijn belangrijke juridische structuren die invloed hebben op beleidsvorming en het heffen van belastingen. Maar we moeten wel onze manier van denken over mensen die de grens oversteken volledig veranderen.” (...)

„Het idee om buitenlanders buiten te houden met grenzen is relatief recent. Staten maakten zich vroeger veel meer zorgen over het tegenhouden van mensen die vertrokken dan over het weren van mensen die aankwamen.” (...)

„Rapporten van de Verenigde Naties en de OESO wijzen uit dat de VS door demografische krimp tegen 2030 25 miljoen extra werknemers nodig hebben. Tegen 2050 zal Europa 44 miljoen extra werknemers nodig hebben, en Japan nog eens 17 miljoen om de bestaande levensstandaard en sociale voorzieningen te handhaven.” (...)

Kan het Westen niet meer doen om de omstandigheden in het globale zuiden, waar de opwarming van de aarde het hardst zal toeslaan, te verbeteren?
„Natuurlijk kunnen we meer doen om de klimaatverandering tegen te gaan, zodat minder mensen hun land van herkomst zullen ontvluchten. We kunnen de CO2-uitstoot verminderen. We kunnen het zuiden weerbaarder maken. We kunnen geo-engineeren: technologieën inzetten om bijvoorbeeld zonnestralen tegen te houden of CO2 uit de lucht op te vangen. Maar dat doen we allemaal niet.” (...)

„En ook het bestrijden van ongelijkheid is van levensbelang. De rijkste mensen kunnen zich beschermen tegen rampen. We zijn allemaal samen op deze planeet. We kunnen het ons niet veroorloven dat de Indiase of Chinese economie crasht. We stammen uiteindelijk allemaal af van dezelfde aap. Er is genoeg ruimte. Breng de soort in veiligheid.”

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #migratie #migranten #migratiebeleid #asielzoekers #vluchtelingen #klimaatvluchtelingen #grenzen #fort_europa #natiestaat #Gaia_Vince #cultuuroorlog #armoede #werkeloosheid

We zullen het straks nog vaak horen, dat de energietransitie niet lukt zonder het bedrijfsleven. De waarheid is: we kunnen het niet mét.

Asha ten Broeke (De Volkskrant)

Op 6 juli, volgens klimaatwetenschappers de warmste dag op aarde in 125 duizend jaar, kondigde oliegigant TotalEnergies aan dat het bedrijf het leeuwendeel van zijn geld zal blijven investeren in fossiele brandstoffen. Dezelfde dag gaf Shell-ceo Wael Sawan een interview waarin hij het ‘gevaarlijk en onverantwoordelijk’ noemde om de productie van olie en gas terug te dringen. (...)

Asha ten Broeke

Uit wat klasse graaf- en rekenwerk van Investico blijkt dat de chemie- en raffinagesector fiks zal moeten krimpen om aan alle duurzaamheidseisen te voldoen. ‘Rapporten draaien eromheen. De bedrijven die het betreft, zoals DOW, Shell of ExxonMobil, zwijgen er liever over’, schrijft Investico. Maar er is – volgens de cijfers van Kramer zelf – gewoon meer energie nodig dan men kan maken om deze industrieën in de huidige omvang te vergroenen. (...)

We gaan het deze verkiezingstijd vast weer regelmatig horen: dat het bedrijfsleven onmisbaar is in de overgang naar een duurzame samenleving. Dat we het allemaal niet zonder hen kunnen. Maar de waarheid is: we kunnen het niet mét hen.

Grote bedrijven zijn namelijk gemaakt om elke vorm van verantwoordelijkheid te ontlopen. Dat is de aard van het beestje. Ze zijn in de loop der tijd zo gestructureerd dat ze zowel fysiek als legaal als moreel op grote afstand staan van de gevolgen van hun activiteiten, schrijft hoogleraar David Whyte in zijn boek Ecocide.

Zo is, omdat grote bedrijven zelf rechtspersonen zijn, geen enkel individu echt aansprakelijk. En ceo’s voelen dat dan ook niet zo, stelt Whyte. Dus nemen ze alle beslissingen, ook over leven en dood, vanuit economisch oogpunt. Uitbuiting, vernietiging en uitroeiing doen er minder toe dan de vraag wat goed is voor de aandeelhouders. ‘Ze kunnen zich blijven focussen op winst maken zonder dat ze ooit de menselijke gevolgen van hun beslissingen hoeven te zien of kennen’, schrijft Whyte. Hij noemt grote bedrijven ‘de dodelijkste menselijke uitvinding’. De ondertitel van zijn boek is dan ook: Kill the Corporation Before it Kills Us.

Dat is een uitstekend advies. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #klimaatbeleid #klimaattop #biodiversiteitstop #oceanenverdrag #multilateralisme #energie #energietransitie #ongelijkheid #schaarste #voedselsystemen #voedselvoorziening #bedrijfsleven

De omgebrachte familie van Marga Minco kon voortbestaan in haar verhalen

NRC

Marga Minco (1920-2023) - Overleven was haar lot, haar literaire opdracht werd het getuigen daarvan in een bescheiden, maar indringend oeuvre.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Marga Minco’s oeuvre was geserreerd van toon en bescheiden van omvang. Foto Vincent Mentzel.

Toen Het bittere kruid verscheen, in 1957, leek het alsof er „iets openbrak”, zei de deze week overleden schrijfster Marga Minco vier jaar geleden, in een van de laatste interviews die ze gaf. Er brak dankzij dat literaire werk iets open in Joodse kringen, zei ze erbij, háár kringen. En „hoe het daarbuiten was, weet ik niet, maar de recensies uit die tijd zijn duidelijk: ik had iets losgemaakt, ze een spiegel voorgehouden.” Haar kleine oorlogskroniek confronteerde Nederland met het lot van de Joden, dat na de Tweede Wereldoorlog veronachtzaamd werd.

Want Minco was „kwaad” toen ze haar debuut schreef, om de onverschilligheid waarmee veel Nederlanders in de jaren vijftig doorleefden. De oorlog werd bij voorkeur vergeten, uit schaamte, of juist met de blik gericht op de toekomst. (...)

Beroemd werd Minco’s verhaal ‘Het adres’, over de zogenoemde ‘bewariërs’, die de bezittingen van ondergedoken of weggevoerde Joodse buren overnamen, om die na de oorlog, Oost-Indisch doof, niet meer terug te geven. (...)

Het bittere kruid wordt inmiddels tot de klassiekers van de Europese oorlogsliteratuur gerekend, en behaalde een miljoenenpubliek. (...)

Minco gebruikt geen woord te veel, en dat gebrek aan opsmuk veroorzaakt een grote dramatische spanning. (...)

Die helderheid was welbewust, Minco wist dat ze zich „als een objectieve waarnemer moest opstellen, om erover te kunnen schrijven. Het onderwerp was al geladen genoeg”, zoals ze eens zei. Daardoor behielden haar woorden inderdaad hun zeggingskracht. Maar ook doordat de geschiedenis nu eenmaal nooit echt afgerond is, zoals duidelijk werd bij de toekenning van de P.C. Hooft-prijs in 2019. De schrijfster herkende toen tot haar schrik de naam van de bestuursvoorzitter van de prijs, Gillis Dorleijn. Hij was de kleinzoon van de mensen die zich na de oorlog de bezittingen van Minco’s vermoorde ouders hadden toegeëigend. Het beroemde verhaal ‘Het adres’ ging over de familie ‘Dorling’.

„Hij kan er niets aan doen”, reageerde Minco. Maar het was ook een voorval van absurd toeval dat pijnlijk perfect in Minco’s oeuvre paste.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #marga_minco #minco #bittere_kruid #oorlog #jodenvervolging #holocaust #bewariers

Louis Couperus: wat een schrijver!

NRC

100ste sterfdag Couperus - De status van Louis Couperus als groot Nederlands schrijver hoeft niet langer te worden bevochten. Zijn beste werk is verbluffend modern en direct, schrijft Bas Heijne.

De stille kracht van Louis Couperus, wat mij betreft de beste roman ooit in Nederland geschreven, las ik voor het eerst ergens in de jaren tachtig, in een ziekenhuisbed na een uit de hand gelopen blindedarmoperatie. Ik was twintiger, gedebuteerd als schrijver, en had al een aantal andere romans van Couperus gelezen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Louis Couperus in 1899 in Indonesië. Rechts zijn vrouw, hijzelf, zijn schoonmoeder, de broer van zijn vrouw, een zuster van zijn vrouw en de man van zijn schoonzuster. Fotocollectie Rijksvoorlichtingsdienst.

Maar er is niets gerieflijks of nostalgisch aan De stille kracht. Onverbiddelijk worden in de roman de drie symbolen van westerse hegemonie, van Hollandse koloniale overheersing, neergehaald – de residentie van Otto van Oudijck in Laboewangi, die nadat hij de plaatselijke bevolking tegen zich in het harnas heeft gejaagd, plotseling wordt bestookt door occulte krachten, het huis van de goedbedoelende Eva Eldersma, vrouw van de secretaris, die haar kunstzinnige objecten waarmee ze haar Indische woning heeft aangekleed aangetast en vernietigd ziet worden door vocht en hitte. En last but not least is er het naakte lichaam van Léonie van Oudijck, de chronisch overspelige vrouw van de resident, dat in de Indische badkamer door rode fluimen uit onzichtbare monden bespuwd wordt. In alle drie de Hollandse personages knakt er iets, alle drie zien hun principes, idealen en hartstochten bezoedeld en – in het geval van Léonie letterlijk – bespuwd en besmeurd. Alle drie blijken ze op een fatale manier blind te zijn geweest voor hun ongrijpbare omgeving, opgesloten als ze waren in hun eigen beperkte blik. (...)

Alles wat wij beschaving en cultuur noemen zijn pogingen de werkelijkheid te beheersen en te overheersen – en er hoeft maar dít te gebeuren of het bouwwerk begint te wankelen. We raken de greep op de wereld om ons heen kwijt en, belangrijker, ook op ons innerlijk, onze eigen geest. Otto van Oudijck en Eva Eldersma zijn mensen die zich niet alleen hardhandig bewust worden van de beperktheid van hun blik op het Indië waarover zij dachten te heersen, maar worden gedwongen tot het besef dat ieder houvast dat gezocht wordt in deze wereld altijd tijdelijk is, bezwering. (...)

Want iedere tijd schept een andere Couperus; zijn werk is er rijk genoeg voor. De nostalgische gezapigheid waarmee de Haagse dandy Couperus omkleed was geraakt, is nagenoeg verdwenen. Afgestoft toont Couperus zich opnieuw een modern schrijver, die zonder dat je hem geweld hoeft aan te doen, rechtstreeks tot je spreekt. Niets menselijks is hem vreemd, in de kern was de man allesbehalve estheet of onthechte dandy. Dat was buitenkant, een schild wellicht tegen de hem vaak zo vijandig gezinde buitenwereld. In zijn beste werk is Couperus nog steeds verbluffend direct. We herkennen alles, het gaat over ons.

Hele artikel

> Zie ook: Waar te beginnen met Couperus? (NRC)

Tags: #nederlands #nederland #boeken #literatuur #ontlezing #couperus #indie #nederlands_indie #stille_kracht #kolonie #kolonialisme

Lezen bij een Texelse zonsondergang

NRC

(...) Alsof hun dagelijkse zorgen niet meer bestaan en alleen nog mooie herinneringen en zoete verlangens ertoe doen.

Ik kom datzelfde gevoel tegen in Bettina Baltschevs Zo ver het oog reikt. Over het strand van Europa. Aan de hand van acht Europese stranden, van Scheveningen tot Ischia, Benidorm en Lesbos, probeert deze Duitse journaliste in een beknopte cultuurgeschiedenis van Europa het ‘strandgevoel’ onder woorden te brengen. Ze haalt daarbij een hele reeks beroemde schrijvers en denkers aan. (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Strandgezicht, schilderij van Adriaen van de Velde

Begin twintigste eeuw kan ook de massa zich een vakantie aan zee veroorloven en verandert het karakter van het strand geheel. (...)

Maar het ware geheim van het strandleven onthult ze aan de hand van Klaus Mann, die in 1935 als balling met enkele vrienden op het strand van Zandvoort zo’n plezier heeft dat hij even vergeet dat Hitler bestaat, er in Duitsland concentratiekampen zijn en er waarschijnlijk oorlog zal komen. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #badplaatsgevoel #toerisme #strand #zee #scheveningen #ischia #benidorm #lesbos #zandvoort #oostende #foucault #klaus_mann #simon_stevin #zeilwagen #Jan_van_Goyen #Adriaen_van_de_Velde #bettina_baltschev #baltschev #jane_austen #charles_dickens #james_ensor #stefan_zweig #Salinger #Auden #Elena_Ferrante #Truman_Capote #Kurt_Tucholsky #oostzee

Filosoof Olúfémi Táíwò: ‘Kolonisatie is maar een fractie van de Afrikaanse geschiedenis’

NRC

Dekolonisatie - De Amerikaanse filosoof en hoogleraar Olúfémi Táíwò schreef een tegendraads boek waarin hij zich verzet tegen de ‘obsessie’ met dekolonisatie. „Dit bevriest Afrikaanse cultuur in koloniale kaders.” (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Olúfémi Táíwò

Wat hij vertelde, werd de kern van Against Decolonization. Taking African Agency Seriously, dat onlangs in Nederlandse vertaling verscheen (Tegen dekolonisatie). Het is een hartstochtelijke, bij vlagen geestige maar ook kwade polemiek tegen wat de Amerikaaanse hoogleraar Olúfémi Táíwò een intellectuele obsessie vindt met politieke en culturele dekolonisatie. Daarmee bedoelt hij de wens om ook na onafhankelijkheid allerlei als koloniaal gebrandmerkte invloeden uit Afrikaanse samenlevingen te weren, tot en met het Engels als academische voertaal aan universiteiten.

Volgens Táíwò is dat een dubbele vergissing. Veel van wat doorgaat voor ‘westers’ is volgens hem een vorm van modernisering die juist moet worden omarmd. En wat geldt als authentiek Afrikaans, blijkt juist vaak eerder een product van het kolonialisme. Koloniale autoriteiten smoorden de ontwikkeling van Afrikaanse landen door ‘traditionele’ leiders te benoemen of aan zich te binden en door democratiseringsbewegingen de kop in te drukken. Ook lokaal kapitalisme werd bewust tegengewerkt. (...)

Tegen die achtergrond leidt het idee van voortdurende dekolonisatie volgens hem tot intellectueel provincialisme en ontkenning van Afrikaans agency, handelingsbekwaamheid. (...)

„Dekolonisatie één slaat op staatkundige onafhankelijkheid. Soevereiniteit. Ik zie dat als het eindpunt van het kolonialisme. Natuurlijk is er dan nog ongelooflijk veel werk te verzetten. Maar als je ook dat nog rekent tot dekolonisatie blijf je schatplichtig aan het kolonialisme. Als je dat ‘ontologiseert’, zo fundamenteel maakt, hoe kom je er dan ooit vanaf? Dat noem ik de tweede soort. Die vervalst het verleden, belemmert het zicht op de toekomst en hindert agency. Het bevriest Afrikaanse cultuur in koloniale kaders.” (...)

„Als je beweert dat een politiek of cultureel verschijnsel een erfenis is van het kolonialisme, zul je eerst een causaal verband moeten leggen. (...) Mensen hebben altijd zaken van elkaar overgenomen. Het idee dat moderniteit, pluralisme en democratie ‘westers’ zijn, impliceert dat ideeën genetisch of geografisch bepaald zijn. Dan ken je de geschiedenis niet. (...) Maar culturen zijn niet statisch en hebben ook interne tegenstellingen. Je kunt niet alleen maar zeggen: ‘We worden gemanipuleerd door het Westen.’ Ja, hallo, het is ónze cultuur.” (...)

„Vergeet niet, koloniaal bestuur heeft in Afrika maar zo’n honderd jaar bestaan, dat is een fractie van onze hele geschiedenis. Maar dat interesseert dekoloniseerders niet. Die zoeken een ongerepte, prekoloniale Afrikaanse cultuur die alleen te vatten zou zijn in de lokale talen, al beheersen ze die niet eens. Ze hebben het voortdurend over ‘het Yoruba-concept van dit’ en ‘het Yoruba-begrip van dat’. Zou u een boek kopen over ‘het Nederlandse concept’ van dit of dat?” (...)

„[Fanons] overtuiging is dat je niet van wit af kunt komen zolang je aan zwart vasthoudt. Wie zegt ‘ik hou van zwarte mensen’ is net zo ziek als iemand die zegt dat hij ze haat. Dat is de valkuil van zwart nationalisme. Je moet af van heel dat koloniale begrippenpaar van zwart en wit.” (...)

Het woord hoeft dus niet in de ban?
„Oh nee, nee. Mijn punt is: het hameren erop doet geen recht aan de complexiteit van Afrika en de Afrikaanse geschiedenis. Je hebt niets aan ‘dekolonisatie’ om te leren begrijpen hoe mensen in Afrika in de vijftiende eeuw leefden. Het verheldert niet, het vertroebelt.”

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #dekolonisatie #culturele_dekolonisatie #politieke_dekolonisatie #afrika #kolonialisme #ontologie #fanon #frantz_fanon #geschiedenis #koloniale_geschiedenis

‘Onze kernwapens zijn niet defensief bedoeld’

De Groene Amsterdammer

Teruglezen - 16 juni 2023 – Daniel Ellsberg, de klokkenluider die de Pentagon Papers naar buiten bracht, is op 92-jarige leeftijd overleden. Frank Mulder sprak met Ellsberg over de nucleaire dreigementen van Poetin. (...)

[A]ls specialist op het gebied van militaire besluitvorming had hij een vraag. Hij wilde weten hoever de generaals wilden gaan met kernwapens als de Russen niet zouden buigen voor Amerikaanse dreigingen. Uit hoofde van president John F. Kennedy stelde hij een officiële vraag aan de legerleiding: hoeveel mensen gaan we doden als we ons nucleaire draaiboek uitvoeren? Het antwoord, bedoeld for the president’s eyes only: driehonderd miljoen Russen, én Chinezen, plus driehonderd miljoen anderen, de indirecte doden niet meegerekend. Het leger had niet de logistieke capaciteit voor twee draaiboeken en beschouwde daarom China en de Sovjet-Unie voor het gemak als één vijand.

Ellsberg was diep geschokt over deze ‘geïnstitutionaliseerde dwaasheid’, schreef hij zes jaar geleden in zijn boek The Doomsday Machine: Confessions of a Nuclear War Planner.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Daniel Ellsberg na zijn overgave aan de federale autoriteiten, Boston, 26 juni 1971 © Bettmann / Getty Images

‘Mensen beseffen niet waarom hij de Pentagon Papers ooit heeft gelekt. En ook niet waarom president Nixon hem zo gevaarlijk vond. Dat heeft alles te maken met het geheime dreigement van Nixon om kernwapens in te zetten in Vietnam, in 1961.’ (...)

Hij kwam dieper in de morele problemen toen hij meeschreef aan een ministerieel onderzoek en zo ontdekte dat vier presidenten achter elkaar de sovjets in het geheim hadden gedreigd met escalatie in Vietnam. Inclusief een kernaanval. (...)

Vanaf dat moment ging Ellsberg zich volledig wijden aan het onderzoeken van overheidsleugens en het steunen van klokkenluiders. In 2004 nog richtte hij het TruthTelling Project op om mensen te steunen die leugens van hogerhand aan de kaak willen stellen. (...)

‘De oorlog in Oekraïne is pure winst voor de mensen die de Navo nieuw leven wilden inblazen’, begint Ellsberg somber. ‘De Russische vijand is namelijk onmisbaar voor de Navo. De mooie woorden van Gorbatsjov, “vriendschap van Lissabon tot Vladivostok”, zijn door Amerikaanse leiders al twintig, dertig jaar getorpedeerd. Ze hebben Poetin gedemoniseerd, en Poetin heeft op zijn beurt dat beeld waargemaakt. Er is nu zo veel bitterheid in Oekraïne, het is moeilijk in te zien hoe dat nog kan verdwijnen. De wapenhandelaren spinnen er garen bij. Voor hen maakt het niet eens uit wie er wint.’ En dit staat nog los van het probleem dat we met de huidige vijandschap wel kunnen fluiten naar internationaal klimaatbeleid. ‘Het is echt een illusie dat we nog tot vermindering van broeikasgassen kunnen komen.’ (...)

Het is duidelijk dat Poetin hier de agressor is, zegt Ellsberg. Hij heeft geen behoefte om te doen alsof het allemaal aan het Westen ligt wat er in Oekraïne gebeurt. ‘Maar het Amerikaanse track record is echt niet beter. De VS hebben in Irak één tot anderhalf miljoen mensen gedood, alleen nog de directe doden. Dat is vijf keer meer dan in Oekraïne tot nu toe. Het aantal vluchtelingen is vergelijkbaar. Mensen zeggen dat Rusland een ongekende agressie laat zien. Agressie is het zeker, maar ongekend? Poetin zou voor het Internationaal Strafhof gesleept moeten worden, als dat kon, maar Bush ook. Ik zie geen verschil.’ (...)

Als Oekraïne met westerse hulp de Krim zou heroveren, is er volgens Daniel Ellsberg een grote kans dat Poetin zijn tactische kernwapens daadwerkelijk gaat inzetten. ‘Misschien twee of drie. In de ogen van veel Russen is dan namelijk Russisch grondgebied in gevaar. Poetin zal onze reactie willen testen. (...)

‘Als blijkt dat een “beperkte” nucleaire oorlog mogelijk is, wordt dat een heel aantrekkelijke strategie voor de dertig, veertig landen die dat ook wel zouden willen kunnen.’

Het andere scenario is nog veel dramatischer. ‘Het kan leiden tot een totale oorlog van het Westen tegen Rusland, en dat kan een kernoorlog worden.’ Het is een apocalyptisch beeld. Een kernoorlog, zegt Ellsberg, leidt namelijk niet alleen tot directe doden in Rusland en het Westen. (...)

‘We moeten opstaan en zeggen dat dit ontoelaatbaar is. Het is ontoelaatbaar dat Poetin dreigt met kernwapens. Maar het is ook ontoelaatbaar dat wij ditzelfde doen!’ (...)

Ik kan tientallen voorbeelden noemen waarin we op deze manier onze kernwapens hebben ingezet, vaak met succes. Tegen de Russen, in de Berlijncrisis, de Koreacrisis, de Suezcrisis. Tegen Iran, tegen Noord-Korea. Maar denk ook aan de Amerikaanse nucleaire paraplu boven Europa, een vriendelijkheid die de VS economisch en politiek veel winst oplevert. Het recht op first use geeft ons macht in de wereld. Maar mensen beseffen niet welke dreiging daarachter ligt. (...)

Als het waar was dat we alleen kernwapens nodig hebben voor de afschrikking, om een Russische first strike te voorkomen, dan zouden we genoeg hebben aan een paar onderzeeërs. Die kunnen bijna niet uitgeschakeld worden. (...)

In zijn boek beschrijft Ellsberg veiligheidsrisico’s, technische en menselijke fouten die in zijn tijd voorkwamen en die nog altijd kunnen voorkomen. Totale kernoorlog is een accident waiting to happen. Maar er is niemand die er iets aan verandert. (...)

Ellsberg pleit overigens niet voor een volledige eenzijdige ontwapening. Een beperkte afschrikkingsmacht, zegt hij, zou je in de huidige omstandigheden enigszins legitiem kunnen noemen. ‘Maar we moeten de grootste stress eraf halen. En daar is een heel eenvoudige manier voor, zonder aan afschrikking in te boeten. (...) En we zouden het defensiebudget in één klap halveren.’ (...)

Er zijn zelfs presidenten die no first use erdoor wilden krijgen. Zonder resultaat. ‘Het wordt altijd tegengehouden. Sterker nog: de ICBM’s worden op dit moment allemaal vernieuwd en gemoderniseerd. (...)

De Oekraïense president Zelensky smeekt het Westen al heel lang om een no fly zone en om hulp met het terugveroveren van de Donbas en de Krim. ‘Ik acht de kans zeer waarschijnlijk dat Poetin zijn dreigement dan waarmaakt en tactische kernwapens inzet’, zegt Ellsberg. ‘We moeten niet doen wat Hillary Clinton en Lindsey Graham en veel anderen willen dat we doen. We moeten ons niet laten verleiden om direct betrokken te raken.’ Niet dat Poetin enig recht heeft om dit te doen.’ (...)

Dat komt dus neer op toegeven aan een dictator? ‘Ja. We geven toe dat de ander te machtig is. Zoals Poetin dat ook doet door Polen niet aan te vallen. Supermachten hebben de macht om de wereld te bedreigen met vernietiging.’ (...)

Als we het first use-beleid van de Navo zouden afvallen, creëren we namelijk een geheel nieuwe situatie. ‘Dan krijgen we voor het eerst de vrijheid om onze mensen en de wereld te vertellen wat kernoorlog werkelijk betekent. Waar die wapens werkelijk voor zijn gemaakt.’

En wat er van de stratosfeer, onze akkers en onze eigen families zal overblijven als die wapens op een dag werkelijk worden gelanceerd, doordat we te ver zijn gegaan met onze eigen ‘dwaze, immorele, roekeloze’ bluf.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #kernwapens #kernoorlog #nucleaire_wapens #atoombom #vs #rusland #oekraine #poetin #doomsday_clock #ellsberg #daniel_ellsberg #pentagon_papers #cuba_crisis #truthtelling_project #klokkenluiders #icbm

Een bikkelhard boek over de rol van consultancy in de publieke sector: ‘De overheid infantiliseert’

De Volkskrant

Ministeries in Nederland geven jaarlijks miljarden uit aan extern personeel zoals consultants. Rosie Collington (30) deed onderzoek naar de consultancy-industrie. Ze waarschuwt ervoor dat de publieke sector wordt uitgehold door een bedrijfstak vol belangenverstrengeling.

Politici en publiek hebben het geloof in publieke diensten verloren, zegt Rosie Collington. En mensen die in de publieke sector werken, hebben het vertrouwen in zichzelf verloren. Dat is volgens haar, in de kern, de reden dat complete overheidstaken zijn overgenomen door consultants. ‘Ze bedenken beleid én voeren het uit.’ Welke dramatische gevolgen dat heeft, zet Collington (30) uiteen in het net verschenen boek De Consultancy Industrie. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Politiek econoom en schrijver Rosie Collington. Beeld Carlotta Cardana / de Volkskrant.

Ook de Nederlandse overheid besteedt veel uit. Vorig jaar gaven ministeries een recordbedrag van 2,7 miljard uit aan extern personeel, zoals ict’ers, interim managers én consultants. Dat is ruim 14 procent van het personeelsbudget, ook al is in 2010 afgesproken dat 10 procent het maximum zou moeten zijn. (...)

‘Dat komt niet alleen door de verkooptechnieken van consultants, die hun cliënten ervan overtuigen dat zij neutrale handelaren in expertise zijn, en werkelijk waarde toevoegen. De diepere oorzaak ligt in de geschiedenis, in de manier waarop we binnen het kapitalisme tegen de rol van de overheid aan zijn gaan kijken.’

‘Het is geen toeval dat de uitgaven aan consultants in de jaren ’80, onder Reagan in de Verenigde Staten en onder Thatcher in het Verenigd Koninkrijk, spectaculair zijn gaan stijgen.’ (...)

‘Het voor langere tijd uitbesteden van overheidstaken, dat kwam daarna pas echt goed op gang onder de linkse leiders van de zogenoemde Derde Weg: Clinton in de VS, Blair in het VK en bij jullie Wim Kok.’ (...)

‘De filosofie van de Derde Weg was dat de overheid moest sturen en niet moest roeien. Maar dat is onlogisch. Overheden weten niet hoe ze moeten sturen als ze al zo lang niet zelf meer hebben geroeid. Je hebt eigen, praktische ervaring nodig om te kunnen bepalen wat er moet gebeuren.’ (...)

‘Inkopen kan veel meer kosten dan wanneer je een taak zelf had verricht. Die kosten zijn vooral hoog op de lange termijn. Want we willen als burgers een overheid die zich kan aanpassen als wij nieuwe behoeften hebben. Zoals nu bijvoorbeeld de klimaatcrisis te lijf gaan. Of het reguleren van big tech. Maar doordat de overheid allerlei competenties niet zelf ontwikkelt, verliest zij het vermogen om zich aan te passen aan nieuwe situaties. Daarom schrijven wij dat het uitbesteden van werk aan consultants de overheid infantiliseert.

‘Die theorie van de slanke organisatie gaat uit van een idee over kennis dat volstrekt irreëel is. Alsof je die in een presentatie kan zetten en kan overdragen. Maar met de meeste kennis kan dat niet. Zeker niet in de publieke sector, waar je je hoort te baseren op wat je van dag tot dag leert over je beleidsterrein, je team en vooral de gemeenschap voor wie je beleid is bedoeld. Dat is niet te standaardiseren.

‘Neem klimaatverandering. We weten dat de overheid daar nog heel lang mee bezig zal zijn. Dat maakt het nog logischer om kennis in huis te ontwikkelen. Toch is de klimaatconsultancy geëxplodeerd. En wij zeggen niet dat de overheid nooit met anderen moet samenwerken, uiteraard niet. Dit is geen pleidooi om overheden alles zelf te laten doen. Maar ook om goed samen te werken heb je kennis nodig.’ (...)

‘We vergelijken consultants met een slechte therapeut die zijn cliënten eeuwig in therapie houdt, in plaats van hen te helpen instrumenten te ontwikkelen waarmee zij op eigen benen kunnen staan.’ (...)

De oorspronkelijke, Engelse titel van het boek is The Big Con, de grote zwendel. De schade van het outsourcen, beschrijven Collington en Mazzucato daarin, is vaak pas na jaren te zien. Zo is met het outsourcen van ict al in de jaren ’90 begonnen en pas de laatste jaren worden de gevolgen duidelijk. (...)

Collington wijst er fijntjes op dat buitenproportioneel veel werknemers van de grote consultancyfirma’s werken in belastingparadijzen zoals de Kaaimaneilanden. Het is dus aannemelijk dat zij bedrijven helpen om zo min mogelijk belasting te betalen aan de overheden die ze intussen adviseren. Zo helpen ze dus actief om die overheden te verzwakken. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #overheid #ambtenaren #publieke_sector #consultants #consultancy #belangenverstrengeling #McKinsey #Bain_en_Boston_Consultancy_Group #Deloitte #Ernst_&_Young #KPMG #PwC #kapitalisme #kleine_overheid #reagan #thatcher #derde_weg #blair #tony_blair #wim_kok #bill_clinton #clinton #outsourcen