Mensen zijn zelf de natuur, stupid

Marijn Kruk (NRC)

We weten wat er aan de hand is met het klimaat, maar toch doen we te weinig. (...)

Maar als er én draagvlak is én er gebeurt te weinig, lijkt het me vooral dat er iets mis is met onze politieke organisatie. En er is, denk ik, nog een fundamenteler probleem, van filosofische aard. Lastig te bevatten in een pragmatisch ingesteld land als Nederland, maar we kunnen er niet omheen: de mens heeft de band met zijn leefomgeving doorgesneden. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Marijn Kruk

Op enig moment is er een scheiding aangebracht tussen ‘de mens’ en wat bekend zou komen te staan als ‘de natuur’. (...)

Die toe-eigening klinkt nog steeds door in goedbedoelende zinnetjes als ‘we moeten het klimaat redden’. Maar het klimaat heeft niets te vrezen; wij zijn het die gered moet worden van het klimaat. We spreken onze zorgen uit over ‘de biodiversiteit’, maar zonder onszelf daarin als een van de soorten te beschouwen.

Deze manier van denken rechtvaardigde eerder tal van moreel dubieuze situaties (van kolonisatie tot onverantwoorde exploitatie tot de bio-industrie), maar blijkt inmiddels ronduit gevaarlijk. (...) Hoog tijd dus om af te rekenen met de tweedeling mens-natuur. Maar hoe? (...)

Laat ons beter spreken over le vivant stelt Morizot voor, het levende. Dat verbindt ons met al het andere leven op aarde dat bedreigd wordt, en met de evolutie, dus waar we vandaan komen. „Het is geen slogan, maar een routekaart”, benadrukte Morizot in interviews.

Ik volg hem wel: weg met de natuur; leve het levende!

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #politiek #Bruno_Latour #Philippe_Descola #Baptiste_Morizot #latour #descola #morizot #natuur #natuurbescherming

Dit boek over de gespannen verhouding tussen pers en paleis neemt plotseling een radicale wending

De Volkskrant

Journalist Jan Hoedeman schetst de stille strijd tussen journalisten en koninklijk huis in een boeiend maar wat kabbelend boek. ­ (...)

Verslag te moeten doen van het wel en wee van het koninklijk huis valt niet mee. Jan Hoedeman doet het al 25 jaar, eerst voor de Volkskrant, tegenwoordig voor het AD. Het is journalistiek met de pet in de hand, nederig beoefend, karig beloond.

In De achilleshiel van de koning legt Hoedeman verantwoording af. (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Helder is dat Willem-Alexander beter wil worden van een deal met de Vereniging Verslaggevers Koninklijk Huis. Hij wil geregeld hebben dat de pers hem en zijn gezin met rust laat. Als het niet op zijn voorwaarden kan, is hij niet geïnteresseerd. (...)

Hoedeman behandelt de incidenten rondom het koningspaar, zoals de vakantievilla aan de kust van het straatarme Mozambique en de villa op de Peloponnesos, met de steiger voor de speedboot van twee miljoen, het tuinfeest van Amalia voor twintig mensen in het hoogtij van corona, toen de regering samenkomsten van maximaal vier personen toestond.

Illustraties van verveeldheid en vervreemding zijn het. Hoedeman: ‘Daar verbindt Willem-Alexander niet, maar verdeelt hij het volk.’ Hij ontwaart een patroon: de koning ‘eigent zich privéruimte toe’ die botst met zijn ‘dienende functie voor het volk’. De kwesties hadden voorkomen kunnen worden, door de koning zelf, door zijn ring van adviseurs en door de minister-president. De adviseurs en de premier hebben het laten afweten en de koning vraagt zich af waar iedereen zich mee bemoeit. Hoedeman: ‘De kwesties tonen op geen enkele manier verbetering of lerend vermogen.’

Wat hij in feite vaststelt is: Willem-Alexander wil desnoods dan wel koning zijn van het volk, maar hij wil er vooral geen last van hebben, niet van dat koningschap en evenmin van dat volk. In de woorden van Hoedeman: ‘Het is niet langer onvoorstelbaar dat een eeuwenoud instituut als de monarchie het loodje legt, omdat het boegbeeld zich te zeer gehinderd voelt door de ketenen van het koninklijke keurslijf.’ Het staat er nog net niet, maar het was een logische laatste zin geweest: op naar de republiek!

Hele artikel

> Meer redenen voor een republiek

Tags: #nederlands #republiek #republikein #monarchie #koningshuis #koningsdag #republiek #republikein #oranje #democratie #staatsrecht #democratie #pluimstrijken #knipmessen #sociaal_republikanisme #geschiedenis #koloniale_geschiedenis #gouden_koets #amalia #maxima #willem-alexander #biografie #boeken #zorreguieta #argentinie #dictatuur #prinses_amalia

Susan Neimans filosofische afrekening met woke: ‘Links maakt zich schuldig aan tribalisme’

Trouw

De Amerikaans-Duitse filosofe Susan Neiman rekent in Links ≠ woke af met ideeën die volgens haar linkse idealen ondermijnen.

In haar nieuwste boek opent de Amerikaanse filosofe Susan Neiman de aanval op radicaal linkse ideeën die onder de paraplu ‘woke’ vallen. Wat dat precies is? Opmerkelijk genoeg begint Neiman haar antwoord met een kleine lofzang op woke. “De emoties die daarbij horen, horen ook bij mij: je geeft om mensen in de marge, je windt je op als mensen onderdrukt worden, je wilt historisch onrecht goedmaken.” (...)

Over wat links is, is Neiman uitgesproken. “Dat heeft drie essentiële uitgangspunten. Je gelooft in universalisme (de gedachte dat er waarden en normen zijn die voor ieder mens gelden, red.), maakt onderscheid tussen recht en macht en houdt vooruitgang voor mogelijk.”

(Tekst loopt door onder de foto.)

Susan Neiman: 'Beschuldigingen van culturele toe-eigening lijken me te veel op nazi’s die vasthielden aan het idee dat Duitse muziek alleen door ariërs mocht worden gespeeld'. Beeld Guardian / eyevine.

De grote inspirator van het woke denken is volgens Neiman de Franse filosoof Michel Foucault. “Zijn invloed is groot, ook als mensen zijn werk niet hebben gelezen. Hij ondermijnt die drie uitgangspunten. Zo is wat we vooruitgang noemen niets anders dan een geniepige voortzetting van machtsuitoefening. En de Verlichting wordt ontmaskerd als een project dat geen universele waarden heeft voortgebracht, maar bedacht is om de Europese macht te bevorderen in een steeds minder witte wereld.” (...)

In plaats van het universele van de menselijke waardigheid stelt woke ‘tribalisme’, zegt Neiman. Ze gebruikt dat woord liever dan ‘identiteitspolitiek’. Tribalisme klinkt ‘barbaars’ en dat is precies de bedoeling. “Ik haal het idee uit de Bijbel die steeds waarschuwt voor stamgedrag, als mensen zich rond een identiteit verzamelen. Dan krijg je afgunst en conflicten.” (...)

Ze rilt ook bij het verwante fenomeen ‘culturele toe-eigening’: de beschuldiging dat iemand muziek, kleding of een andere cultuuruiting ‘steelt’. Ook dat is ‘tribaal’. “Het lijkt me te veel op nazi’s die vasthielden aan het idee dat Duitse muziek alleen door ariërs mocht worden gespeeld.” Neiman is eerder een propagandist van het omgekeerde, want “niets verbindt groepen zo goed als geroerd worden door iets cultureels”. De emotie die kunst oproept, is een ‘inzicht’, namelijk dat anderen hetzelfde voelen.

In haar boek haalt ze met instemming de historicus Benjamin Zachariah aan: ‘Ooit werd het essentialiseren van mensen (vastpinnen op ras en gender, red.) beschouwd als beledigend, enigszins dom en antiprogressief, maar nu is dat alleen het geval wanneer het door anderen wordt gedaan. Jezelf essentialiseren of stereotyperen is niet alleen toegestaan, maar wordt ook als bevrijdend beschouwd.’ (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Susan Neiman: 'De geschiedenis wordt tegenwoordig gezien als een aaneenrijging van ongelukken en misdaden. Dat is gewoon onwaar. De geschiedenis omvat ook mensen die misdaad en ongeluk bestreden.' Beeld Guardian / eyevine.

Twee decennia geleden veroordeelden progressieve mensen dat soort hokjesdenken. Stuitend, vonden we dat, en racistisch. Ik zie twee verklaringen voor die omslag. De eerste is de doorwerking van het denken van Michel Foucault en de ‘postkoloniale theorie’.

“De tweede is de populariteit van de evolutionaire psychologie, die als een wetenschap wordt gepresenteerd en ervan uitgaat dat we handelen uit stambelang, het is de strijd om ons eigen voortbestaan. Dat heeft het stamgevoel versterkt, links en rechts. Rechts in nationalisme, links in tribalisme.” (...)

Volgens Neiman begint ‘woke’ bij ‘bekommernis om gemarginaliseerde personen’ - waar ze achter staat - maar legt het uiteindelijk de nadruk op ‘de meest gemarginaliseerde delen van iemands identiteit, die worden uitvergroot tot een woud van trauma’s’.

De geschiedenis kent talloze slachtoffers die erkenning verdienen, zegt Neiman, “maar is er iets misgegaan toen we de positie van het slachtoffer herschreven”. Het slachtofferschap te boven komen is een bron van trots, schrijft Neiman, terwijl door het woke denken juist aan het slachtofferschap zelf status wordt ontleend. (...)

“De nieuwe trend is – om met de Frans-Nederlandse filosoof Pierre Bayle te spreken – de hele geschiedenis te zien als een aaneenrijging van ongelukken en misdaden. Dat is gewoon onwaar. Die geschiedenis omvat ook mensen die misdaad en ongeluk bestreden. In ieder land heb je juist zulke mensen nodig op wie je trots kunt zijn.”

“Ik zie twee bedreigingen. De eerste is de klimaatcatastrofe die ik vreemd genoeg als een kans beschouw. Alleen met een universalistische houding kunnen wie die het hoofd bieden. Wat we nodig hebben is een besef dat we één wereld vormen, een besef dat uitgaat boven de werkloosheidscijfers of de energierekening in dit of dat land.

“Die andere dreiging is het fascisme. Internationaal groeit het. We mogen de lessen uit de jaren dertig van de 20ste eeuw niet vergeten. Hadden we toen een gezamenlijk, links front gevormd, dan had dat wellicht de opkomst van het fascisme kunnen keren. Als links dat nu niet pareert door z’n drie essentiële uitgangspunten hoog te houden, dan zitten we diep in de problemen.”

Susan Neiman; Links ≠ woke; Lemniscaat; 153 blz.; € 9,99

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #susan_neiman #neiman #michel_foucault #foucault #benjamin_zachariah #zachariah #pierre_bayle #bayle #verlichting #woke #tribalisme #kolonialisme #universalisme #minderheden #Black_Lives_Matter #BLM #postkoloniale_theorie #slachtofferschap #geschiedenis #memory_studies

Het beroemde ‘Brave New World’ van Aldous Huxley is nu griezelig dichtbij

NRC

Sciencefiction - Een nieuwe uitgave van Heerlijke nieuwe wereld, met sombere essays van Margaret Atwood en Yuval Noah Harari, leest als een literaire toverbal met een bittere nasmaak. (...)

Dat juist nu Huxleys Brave New World in een opgefriste vertaling van Pauline Moody uit 1999 opnieuw wordt uitgegeven, is geen toeval. Deze uitgave wordt voorafgegaan door twee nogal sombere essays, een van Margaret Atwood uit 2007, en een van Yuval Noah Harari uit 2020. Atwoods essay ademt nog de schrik over 9/11, en de ontmanteling van de privacy die daardoor in gang werd gezet. Harari is alweer een stap verder, en ziet dat overheden en bedrijven inmiddels zoveel over individuele burgers weten dat ze ongemerkt van alles met hen kunnen doen. De mens wordt ‘gehackt’. Wanneer dit middel in handen valt van een ‘eenentwintigste-eeuwse Stalin’ dan zullen de verschrikkingen van de twintigste eeuw kinderspel blijken.

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

Heerlijke nieuwe wereld speelt in het jaar A.F. 632, en dat is gerekend vanaf het jaar waarin Henry Ford zijn eerste T-Ford van de lopende band liet rollen, ofwel het jaar 2540. In A.F. 632 kent de wereld geen conflicten meer, er is nog maar één regering, bestaande uit tien regionale leiders, omgeven door een klasse van slimme alfa’s, die de maatschappelijke radertjes aansturen. (...) Iedereen kan en zal hier gelukkig zijn. En wie ook maar even zijn stemming voelt dalen, kan zijn toevlucht nemen tot tabletjes soma. (...)

Het is een gepolijste samenleving, waarin alles goed georganiseerd is. Het morsige gedoe van de menselijke voortplanting is vervangen door gekloonde kindertjes die uit het lab komen; binnen twee jaar kunnen uit één eicel ruim tienduizend gelijke mensen gekweekt worden. (...)

Intussen is het intrigerend hoe Huxley de ontwikkeling vanaf ca. 1930 tot A.F. 632 voor zich zag. Want hoe kan onze wereld die nieuwe totalitaire staat baren? Veel meer dan Orwell biedt Huxley zicht op hoe de vrije wereld ophield te bestaan. (...)

De tweedracht in de wereld werd opgeruimd in een hevige Negenjarige Oorlog. Musea en standbeelden konden verdwijnen. De godsdienst werd meteen ook weggevaagd. Vanaf dat moment werd gestaag toegewerkt naar sociale stabiliteit. Met jarenlang geëxperimenteer werden het consumeren en gelukkig zijn geperfectioneerd.

Dat blijkt in 2023 een beklemmende boodschap. (...)

Huxley hield nog geen rekening met de opkomst van computers in ieders leven – het is een wonder dat hij het in 1932 al over televisie heeft. Orwell was duidelijk al verder met zijn schermen die tegelijk uitzonden en registreerden, en met uitvindingen als ‘Newspeak’, ‘Thought Police’ en ‘Double Think’. Vooral dat laatste: ‘Oorlog is vrede, vrijheid is slavernij en Onwetendheid is kracht.’ Die tegenstrijdigheden waren in de wereld van 1984 overal te lezen.

Het is de laatste jaren alsnog griezelig dichtbij gekomen, met een Amerikaanse president die de waarheid als ‘nepnieuws’ afdeed, en omgekeerd. Of en in hoeverre bedrijven als Google, Facebook en Microsoft hun eigen variant van de surveillancestaat ontwikkelen, is een vraag die nauwelijks leeft onder gebruikers van mobiele netwerken, die al die heerlijke prikkels die van het scherm komen, schuldeloos ondergaan als hun dagelijkse shotjes soma. Verder slikken we ons ongans aan pijnstilllers, antidepressiva en slaapmiddelen. (...)

We zijn bijna tachtig jaar verder; Huxleys fictie begint alsnog griezelig veel op science te lijken. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #huxley #aldous_huxley #brave_new_world #technologie #big_tech #sociale_netwerken #google #facebook #alphabet #meta #microsoft #surveillancestaat #surveillance #massasurveillance #surveillance_kapitalisme #privacy #pijstillers #antidepressiva #slaapmiddelen

‘Vooral de middenklasse, wit én zwart, profiteert van identiteitspolitiek’

Trouw

We moeten het hebben over klasse als we over racisme praten, stelt de Britse schrijver en columnist Kenan Malik. In zijn nieuwe boek Not so black and white pleit hij voor meer aandacht voor de geschiedenis van klasse en racisme. (...)

Links is te veel bezig met identiteit en te weinig met klassenstrijd, stelt hij nu. “Van het meeste door identiteitspolitiek afgedwongen diversiteitsbeleid profiteert alleen de middenklasse.” (...)

(Tekst loopt door onder de afbeelding.)

En terwijl linkse politici en intellectuelen praten over de emancipatie van mensen van kleur, scheren ze die onterecht over één kam: ook in zwarte, Aziatische, en islamitische gemeenschappen is immers klassenverschil. Het wordt daarom tijd, vindt Malik, om identiteitspolitiek los te laten. “We plaatsen mensen in etnische hokjes. Daarmee definiëren we wie ze zijn en wat ze nodig hebben. Hoe meer we racisme verachten, hoe meer we ons aan raciaal denken vast lijken te klampen.” (...)

“Politiek zou een middel moeten zijn om je voorbij de beperkingen van identiteit te brengen. Identiteitspolitiek doet het omgekeerde en reduceert politiek tot je identiteit.” (...)

“Die geschiedenis is belangrijk, want die laat zien dat de ideeën over ras die wij nu hebben, redelijk nieuw zijn. Tegenwoordig denken we over ras voornamelijk in termen van huidskleur: iemand is zwart, wit, Aziatisch enzovoort. Maar dat was niet hoe 19de-eeuwse denkers zich ras voorstelden. In de VS werden immigranten uit Ierland, Zuid- en Oost-Europa ook niet als wit gezien.

“In de negentiende eeuw was ras een natuurlijke oorzaak, en dus een rechtvaardiging, van sociale ongelijkheid. Zwarte mensen werden gezien als inferieur, maar de witte arbeidersklasse werd op eenzelfde manier gezien. Armen waren een apart ras. En doordat ze wezenlijk verschilden van de bovenklasse, was het ook logisch dat ze bijvoorbeeld niet mochten stemmen, en dat ze niet geëmancipeerd hoefden te worden.” (...)

“Veel mensen in de werkende klasse lijken te denken dat hun achterstand te maken heeft met culturele problemen in plaats van economische en sociale problemen. Anders gezegd: de belangen van een witte fabrieksarbeider liggen dichter bij die van een zwarte fabrieksarbeider dan die van een witte bankier. Maar door een identiteitspolitiek op basis van kleur lijkt het alsof dat niet zo is.” (...)

“De Frans-Martinikaanse intellectueel Frantz Fanon zei ooit dat een zwarte arbeider in Chicago niet dezelfde culturele identiteit of belangen heeft als iemand in Tanzania. Je kunt zwarte mensen niet op een hoop gooien.” (...)

“Universalisme – het idee dat er normen en waarden zijn die universeel gelden – is een concept dat in Europa in de Verlichting ontstaat. De Verlichting is een veelbesproken tijd – voor de één is het een Europese bloeiperiode, voor de ander een tijd van kolonialisme en onderdrukking. Ik denk echter dat we terug moeten naar de universalistische ideeën van toen in hun meest radicale vorm: het geloof dat er iets bestaat als universele menselijkheid en mensenrechten. Zo’n soort universalisme verschilt van de liberaal-universalistische traditie, waarbinnen een geloof in gelijkheid kan samengaan met racisme en kolonialisme.” (...)

“Het probleem met intersectionaliteit is dat het slechts een beschrijving van de wereld is en geen formule om deze te veranderen. Met intersectionaliteit wordt bedoeld: mensen hebben verschillende soorten identiteiten en worden dus op verschillende manieren onderdrukt. Maar het zegt niet hoe je daar uit kunt komen.” (...)

“Omdat de hoop op sociale verandering is uitgehold, verbergen mensen zich in hun eigen hokjes. Hoe meer we dat doen, hoe meer die hokjes de enige manier worden om de wereld te waar te nemen. Door het radicaal universalisme te omarmen, kunnen we weer over onze hokjes heen kijken.”

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #identiteitspolitiek #links #klasse #arbeidersklasse #racisme #discriminatie #humanisme #universalisme #intersectionalisme #intersectionaliteit #onderdrukking #emancipatie #mensenrechten

Nog één keer Roald Dahl, omdat het allemaal nét iets anders zit dan werd voorgespiegeld

De Volkskrant

Er werden grote woorden gebruikt in de discussie rond de aanpassingen in het werk van Roald Dahl. Maar is er werkelijk sprake van ‘castratie’, of heeft niemand de nieuwe edities goed gelezen? Loes Reijmer ontrafelt de mediadynamiek en komt tot een opzienbarende ontdekking.

Ugh nee, niet weer over Roald Dahl. We weten het nu wel. De Britse uitgeverij Puffin heeft het oeuvre van de kinderboekenschrijver deels herschreven. (...) Wat valt er nog meer over te zeggen?

Nou, dit bijvoorbeeld: er klopt weinig van het beeld dat in de media is ontstaan. De alarmerende krantenkoppen, het gejammer in talkshows, de verhitte tweetjes van niet-de-minsten: allemaal erg overdreven.

Inmiddels denk ik dat de mediadynamiek die dit onderwerp heeft gekregen meer zegt over de tijd waarin we leven dan het genderneutraliseren van de Oempa Loempa’s. De drang om grote woorden te gebruiken was opzienbarend, het gebrek aan nieuwsgierigheid en zorgvuldigheid óók. (...)

(Tekst loopt door onder de illustratie.)

Lastig is dat niemand de volledige lijst met wijzigingen heeft. (...)

De wereld van Dahl was getransformeerd tot rubberentegelparadijs, zoveel was duidelijk. In de boeken zou voortaan tergend naïef idealisme de toon zetten, niet meer het misantropische, soms wrede realisme dat ze zo bijzonder en aantrekkelijk maakt. (...)

In de Nederlandse reacties bleef onderbelicht dat The Daily Telegraph een conservatieve, rechtse krant is. De site heeft zelfs een apart kopje ‘Woke’, waaronder afgelopen week onder meer een opiniestuk van Jordan Peterson werd gepubliceerd (‘Justin Trudeau, Canada’s clown prince, is the future of the woke-West’). Ook verscheen er een enthousiast artikel over zuivelboeren die op sociale media ‘vegan-mythes’ te lijf gaan. Ook het nieuws over de aanpassingen in het werk van Dahl en de onthutste reacties erop werden bij dit kopje ondergebracht. (...)

Toch zijn veel van de wijzigingen begrijpelijk of niet zo erg, zeker als je de verleiding weerstaat ze in het overzichtelijke, versimpelde frame van ‘woke-censuur’ te zien.

Contextloos en kort na elkaar opgesomd leken ze absoluut potsierlijk. De heksen die niet meer werkzaam zijn als caissière ‘of brieven tikken op een kantoor’, maar die wetenschapper of zakenvrouw zijn. Het kamermeisje dat veranderd is in schoonmaker. Matilda die geen Rudyard Kipling leest, maar Jane Austen. Graafmachines die niet eens meer zwart van kleur mogen zijn, hoe overspannen wil je het hebben?

Maar sommige elementen in de tijdloos geachte verhalen zijn ook gewoon gedateerd. (...)

Is daarmee het hele boek ‘gereduceerd’, ‘tandeloos gemaakt’, ja zelfs ‘gecastreerd’?

Eerder waren er ook al dingen aangepast, vertelde de Nederlandse uitgever. Eigenlijk gebeurde dat bij elke nieuwe editie. In een vorige herziening, hij wist niet meer precies om welk boek het ging, sprak een Chinees personage niet langer de ‘r’ als ‘l’ uit. Een stereotiep grapje van het niveau Gordon, dat kunnen we missen. Niemand zei er iets over. (...)

‘de boeken lagen al acht maanden in de winkel, maar niemand had de aanpassingen opgemerkt.’

Kennelijk waren de wijzigingen zo subtiel dat niemand er acht op sloeg, maandenlang. Tot een krant ze bij elkaar veegde, en ze in grote chocoladeletters in de etalage zette.

Hele artikel

Tags: #nederlands #literatuur #jeugdliteratuur #boeken #kinderboeken #roald_dahl #sensitivity_reader #sensitiviteitslezer #uitgever #verbeelding #censuur #pim_lammers #woke #anti-woke #dekolonisatie #diversiteit #markt #marktdenken #censuur #media #hype #mediahype

Oorlogsbeelden: compassie kwijnt al te gemakkelijk weg

NRC

Beelden - Is het geoorloofd om naar oorlog te kijken van een comfortabele afstand? Compassie voelen met degene die lijdt is niet moeilijk, aldus [Susan] Sontag. Wat wel moeilijk is, is om met dat mededogen iets constructiefs te doen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Oekraïense soldaten buigen zich over slachtoffers van een Russische mortier-aanval in Irpin, bij Kyiv, 6 maart 2022. Foto Lynsey Addario / Getty Images

‘We kunnen deze foto niet publiceren. We moeten deze foto publiceren.’

Die gedachte geeft het grote dilemma van de oorlogsfotografie weer: mogen wij kijken naar het leed van de ander? De in 2004 overleden Amerikaanse schrijfster Susan Sontag kaartte deze kwestie al aan in het nog altijd uiterst actuele Regarding the Pain of Others (2003). (...)

Volgens Sontag is het normaal dat mensen de ellende van anderen afweren. Het is niet zozeer een gebrek aan empathie met slachtoffers, maar angst, en een gevoel van hulpeloosheid waardoor mensen zich afkeren. Compassie voelen met degene die lijdt is niet moeilijk, aldus Sontag. Wat echter wel moeilijk is, is om met het gevoel van mededogen iets constructiefs te doen. ‘Compassie is een onstabiele emotie’, schrijft ze in haar essay. ‘Het moet worden omgezet in actie, anders kwijnt het weg.’ (...)

Oorlog en geweld horen bij het leven, stelt Sontag. Niemand heeft na een bepaalde leeftijd volgens haar het recht dat te ontkennen. ‘Degene die telkens weer verbazing toont dat verdorvenheid bestaat […] heeft de morele en psychologische volwassenheid niet bereikt.’ Oorlogsbeelden tonen waartoe mensen in staat zijn en zorgen ervoor dat we dit vooral niet vergeten. (...)

Susan Sontag: Regarding the Pain of Others. Penguin Books, 115 blz. € 12,99

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #fotografie #oorlogsfotografie #susan_sontag #oekraine #rusland #oorlog #burgerslachtoffers #geweld #oorlogsgeweld

Hét boek over het wezen van oorlog en dictatuur blijft Vasili Grossmans ‘Leven en lot’

NRC

Vasili Grossman - In zijn magnum opus Leven en lot komt alles samen wat met oorlog, dictatuur, repressie, genocide en volgzaamheid te maken heeft.

(Tekst loopt door onder de foto.)

De Slag om Stalingrad. Foto Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images.

Als één roman uit de wereldliteratuur iets zegt over oorlog, onderdrukking en het dagelijkse leven in een totalitaire staat, dan is het Leven en lot van de Russische schrijver Vasili Grossman (1905-1964). Behalve een aangrijpend relaas over de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog, met als hoogtepunt de Slag om Stalingrad, is het ook een filosofisch traktaat over goed en kwaad, over de angsten van de mens in tijden van crisis, over de overeenkomsten tussen totalitaire ideologieën van links en rechts, over verraad in alle soorten en maten. Daarbij spelen ook moed en fatsoen, eigenschappen die voor maar weinigen zijn weggelegd, een grote rol. (...)

Dat Grossman met zijn roman het wezen van de communistische dictatuur had geraakt, bleek toen hij zijn manuscript ter publicatie inleverde en het meteen door de KGB in beslag werd genomen. Zelfs zijn aantekeningen en het lint van zijn typemachine werden in beslag genomen. Want als dit boek in de Sovjet-Unie zou verschijnen, zou het volgens Stalins ideoloog Soeslov een atoombom onder het regime leggen. Grossman kwijnde nadien weg van teleurstelling. Gelukkig had hij nog een kopie van zijn manuscript bij een vriend in bewaring gegeven. Met hulp van de dissidente natuurkundige Andrej Sacharov en de schrijver Vladimir Vojnovitsj werd het in de jaren zeventig naar het Westen gesmokkeld, waar het in 1974 verscheen. Als Grossman toen nog had geleefd, zou hij er vrijwel zeker de Nobelprijs voor hebben gekregen.

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #oorlog #rode_leger #dictatuur #repressie #genocide #meelopers #Vasili_Grossman #Grossman #leven_en_lot #sovjet-unie #tweede_wereldoorlog #stalin #leningrad

Stefan Zweig en Michel de Montaigne zochten in afzondering naar individuele vrijheid in beestachtige tijden

Michel Krielaars (NRC)

Op 22 februari 1942 maakten de 60-jarige Oostenrijks-Joodse schrijver Stefan Zweig en zijn veel jongere, tweede vrouw Charlotte Altmann een einde aan hun leven. (...)

[I]n de nieuwe wereld kon Zweig niet wennen. Hij hoorde thuis in het oude Europa, dat, zoals hij beschrijft in zijn postuum verschenen autobiografie Die Welt von Gestern (1942), in de Eerste Wereldoorlog ten onder was gegaan en nu opnieuw in bestialiteit werd gedrenkt.

Opmerkelijk is dat Zweig in Zuid-Amerika zijn beste boeken heeft geschreven. (...) En nu is er ineens een ander werk uit die tijd in vertaling verschenen: Montaigne. (...)

Tekst loopt door onder de foto.)

Michel Krielaars

In Montaigne (1533-1592) had Zweig een zielsverwant gevonden. Zo zocht de Franse filosoof in zijn essays net als hij individuele vrijheid. (...)

Waar Zweig op de vlucht was voor Hitler en zijn oorlog, wendde Montaigne zich op zijn 38ste af van de bloedige godsdienststrijd tussen katholieken en hugenoten, die Zweig ‘het pandemonium van woede en haat dat de mensheid onteert en vernietigt’ noemt. De ‘terugval van het humanisme in beestachtigheid’ was hun beider tragedie. Dat gold ook voor hun afkeer van, zoals Zweig schrijft, ‘het fanatisme van de dictators van de geest, die met onbeschaamde arrogantie de wereld hun nouveautés als enige en onomstotelijke waarheid willen opdringen en die niet geven om het bloed van honderdduizenden, zolang ze maar gelijk krijgen.’ (...)

Op zoek naar persoonlijke vrijheid maakten beiden zich tot op zekere hoogte los van de ellende om hen heen. In feite kozen ze voor de Innere Emigration. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #literatuur #montaigne #zweig #stefan_zweig #oorlog #godsdienststrijd #hitler #dictator #waarheid #propaganda #vrijheid #individuele_vrijheid

Roald Dahl postuum gecastreerd

Frits Abrahams (NRC)

Roald Dahl gecensureerd? Het lijkt er eerder op dat hij postuum gecastreerd is – door zijn Britse uitgever Puffin en zijn erfgenamen. Er zijn om commerciële redenen honderden passages uit zijn kinderboeken aangepast of geschrapt door een team van sensitivity readers van de Britse organisatie Inclusive Minds. (...)

Als we deze trend in Nederland volgen, staat ook tegendraadse Annie M.G. Schmidt nog het een en ander te wachten. Zij dichtte in ‘Leeszaal’: ‘Ik lever geestrijk voedsel aan mevrouwen/ die binnenkomen en alleen maar van/ de allernieuwste liefdesboeken houen.’ Mag je nog wel zo schamper over vrouwen schrijven, of zullen we maar ‘mensen’ van die vele ‘mevrouwen’ bij Schmidt maken? – dan zijn we van alle problemen af.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Frits Abrahams

En wat te denken van E. du Perron die in Het land van herkomst schreef: „Een inlandse vrouw kan afstotend zijn om twee redenen: haar sirihmond en de klapperolie in haar haar; het eerste viel te verbieden of te vermijden, maar het tweede scheen onontbeerlijk en het terugvinden van die lucht op een hoofdkussen kon een Europeaan doen beseffen hoe diep hij was gezonken.”

Een kwalijke passage, jawel, maar er zijn wel meer meesterwerken met kwalijke passages. Toch maar verbieden omdat er genoeg meesterwerken zijn zonder kwalijke passages?

Zo komen we vanzelf bij Gerard Reve terecht en het beruchte citaat uit een brief aan Simon Carmiggelt: „Ik ben er erg voor, dat die prachtvolken zo gauw mogelijk geheel onafhankelijk worden, en ons niks meer kosten, zodat we ze allemaal met een zak vol spiegeltjes en kralen op de tjoekie tjoekie stoomboot kunnen zetten, enkele reis Takki Takki Oerwoud, mijnheer!” (...)

Wat al die ingrepen, zoals bij Dahl, gemeen hebben, is een volstrekt gebrek aan respect voor het werk van de schrijver. Die mag alleen maar kreukvrije, risicoloze teksten schrijven. (...)

Hele artikel

> Zie ook: Bewerking van Roald Dahls werk is onderdeel van slappe tijdgeest (NRC)

Tags: #nederlands #literatuur #jeugdliteratuur #boeken #kinderboeken #roald_dahl #sensitivity_reader #sensitiviteitslezer #uitgever #verbeelding #censuur #pim_lammers #woke #anti-woke #dekolonisatie #diversiteit #markt #marktdenken #censuur #reve #gerard_reve #du_perron #annie_mg_schmidt #becket

> Zie ook: Bewerking van Roald Dahls werk is onderdeel van slappe tijdgeest (NRC)

Tags: #nederlands #literatuur #jeugdliteratuur #boeken #kinderboeken #roald_dahl #sensitivity_reader #sensitiviteitslezer #uitgever #verbeelding #censuur #pim_lammers #woke #anti-woke #dekolonisatie #diversiteit #markt #marktdenken #censuur

Bewerking van Roald Dahls werk is onderdeel van slappe tijdgeest

NRC

Censuur - Dat de boeken van Roald Dahl herschreven worden is geen verrassing te noemen, schrijft Daniela Hooghiemstra. Marketeers draaien de verbeelding de nek om.

‘Sensitiviteitslezers’ van de Britse uitgeverij Puffin hebben de boeken van Roald Dahl herschreven. In de plaats van bijvoeglijke naamwoorden die beledigend kunnen zijn, hebben ze zachtere termen verzonnen en ook hebben ze uitleg toegevoegd, zoals dat een vrouw geen heks hoeft te zijn om een kaal hoofd te hebben. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Dahl nam kinderen over een glibberig paadje mee naar een wereld die, hoe vreemd en genadeloos ook, behaaglijk was. Immoraliteit vormt de essentie van zijn werk, en opent voor kinderen die van volwassenen gewend zijn te horen wat wel of niet juist is, luikjes. Het verzachten van zijn taal is dan ook wel de meest belachelijke interventie die strijders voor inclusie tot nu toe gepleegd hebben, en het is jammer dat Dahl zelf niet meer in leven is om de daders met een bevroren lamsbout literair de hersens in te slaan en die, eenmaal ontdooid, op te eten met de politiemannen die komen om de moord op te lossen.

Kort hiervoor woei de wind in Nederland nog uit andere hoek: Pim Lammers, uitgekozen om het Kinderboekenweekgedicht te schrijven, werd ‘gecanceld’ door reactionairen, die op hun manier ‘ontwaakt’ reageerden op het feit dat hij in 2016 een erotisch verhaal schreef over de relatie tussen een voetbaltrainer en zijn minderjarige pupil. (...)

In het moraliserende vuur dat van twee kanten komt, sterft de verbeelding en het intellectuele debat daarover valt tegen. Alleen Salman Rushdie, een half leven bedreigd en na een aanslag nog maar met één oog, verdedigde tot nu toe het werk van collega Dahl. (...) Maar des te sterker is Rushdie’s argument dat niet de moraliteit, maar de verbeelding bescherming verdient. Het individu dat zichzelf altijd en overal centraal stelt, lijkt dat intussen niet meer te begrijpen. Dat fictie nu juist niet gaat over wie je zelf bent of denkt te moeten zijn, gaat er in een tijdperk waarin copywriters de bestsellerslijsten aanvoeren, nog moeilijk in, net zo min als het idee dat één waarheid een teken van intellectuele armoede is. (...)

Vroeger was het de kerkelijke moraal die aan de verbeelding grenzen stelde, tegenwoordig is het de grillige werking van de markt, die geen ander belang kent dan ‘koop dit nu’. (...)

Hele artikel

> Roald Dahl werd al eerder aangepast aan de tijdsgeest, waarom wringt het nu? (NRC)

Tags: #nederlands #literatuur #jeugdliteratuur #boeken #kinderboeken #roald_dahl #sensitivity_reader #sensitiviteitslezer #uitgever #verbeelding #censuur #pim_lammers #woke #anti-woke #dekolonisatie #diversiteit #markt #marktdenken #censuur

In deze anti-elitaire tijden is de verbeelding de vijand

NRC

Doodsbedreigingen aan het adres van Pim Lammers, de CPNB die het woord ‘essay’ wil mijden. In deze anti-elitaire tijden moeten we wat meer opkomen voor de literatuur, schrijft Bas Heijne. (…)

Kandidaten in De Slimste Mens die echt geen idee hebben wie Salman Rushdie is. Een schrikbarend aantal jongeren dat weinig tot niets weet over de Holocaust. (…)

Vervolgens was er het rampbericht over het taalniveau van pabo-studenten, dat ‘alarmerend laag’ blijkt te zijn. (…)

En dan was er de CPNB die het woord ‘essay’ voortaan liever wil mijden, omdat het bij jong en oud associaties van moeilijk en huiswerk oproept. (…)

En nu is er dan de nationale ophef over de vele doodsbedreigingen aan het adres van de jonge kinderboekenschrijver Pim Lammers (en aan dat van schrijvers die het voor hem opnamen). (...)

(Teskts loopt door onder de illsutratie.)

Je zou het niet meteen zeggen, maar al die incidenten hierboven hebben met elkaar te maken. Als je bijvoorbeeld wél geweten had wat Salman Rushdie is overkomen na publicatie van zijn roman De duivelsverzen, dan zie je dat we met de hetze tegen Pim Lammers een polderversie van die affaire meemaken. (...)

Ondertussen druipt het verhaal over Lammers op de website reactionair.nl, die de hele affaire begon, van onversneden homohaat. (...)

Het lijkt mij dan ook niet dat de klagers en ophitsers een verhaal als dat van Pim Lammers letterlijk opvatten, en zich niet bewust zijn van het fictieve karakter, maar eerder dat ze helemaal niet meer willen dat dit soort thema’s in een verhaal of roman worden verkend. Dat is veel gevaarlijker. De verbeelding zélf is de vijand, omdat die gedachten en gevoelens beschrijft die mensen domweg niet zouden mogen hebben. Dat past goed bij de inmiddels lange lijst romans die uit de Amerikaanse schoolbibliotheken werden verbannen, klassiekers als The Catcher in the Rye, To Kill a Mockingbird en Animal Farm. Boeken die je aan het denken zetten, die je vragen laten stellen, over jezelf en de wereld, die je bewust maken van ongelijkheid en onrechtvaardigheid.

Conformeer je aan onze benepenheid, is het motto, durf niet langer te weten. Het is onze geest die gezuiverd moet worden. (...)

Het lijkt futiel gedoe, maar in de kwestie rond het vermijden van het woord ‘essay’ door de CPNB komt al het onbehagen samen. (...)

„Lezers zoeken een andere beleving in een boek dan het vak belooft. Dat is vaak ontspanning: lekker op de bank chillen met een goed verhaal. Iets heel anders dus dan het idee dat lezen je slimmer, empathischer en wijzer maakt.”

Aha. (...)

Het gaat niet over een natuurlijke ontwikkeling in een levende cultuur. Het gaat om decennia van dumbing down, de constante nadruk op „beleving” in plaats van bewustwording. Anders gezegd, steeds meer fantasy, steeds minder Orwell.

Het proces van individualisering heeft het primaat van het ‘ik’ gevestigd – jij mag zelf bepalen wat goed voor je is, wat je interessant vindt en wat niet. Vroeger stelde de samenleving eisen aan een individu, tegenwoordig is het veelal andersom. Dwang is uit den boze, je moet verleid worden, het moet eerst aantrekkelijk worden gemaakt. (...)

Ik heb begrip voor de uitdagingen waarvoor een organisatie als de CPNB zich gesteld ziet. Maar nu een door hen verkozen auteur een doelwit van tomeloze digitale en politieke agressie is geworden, moet men terugvallen op een verdediging van de literatuur met argumenten die men zelf achteloos helpt te ondermijnen, door die constante nadruk van lekker chillen op de bank met een spannend verhaal. (...)

Waar kies je voor: het actief stimuleren van kritische vaardigheden en beschouwing in het lezen, of het wezenloos faciliteren van „beleving”? De affaire Lammers is een wake-up call. We moeten fel voor deze jonge schrijver opkomen, maar ook wat meer voor de literatuur zelf.

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #boeken #litaratuur #cpnb #salman_rushdie #holocaust #pabo #taalniveau #essay #pim_lammers #pedofilie #homohaat #verbeelding #conservatieven #verheffing #culturele_verheffing

Een culturele boycot van Russen is idioot

Michel krielaars (NRC)

In Oekraïne zijn sinds eind 2022 11 miljoen Russischtalige boeken uit de bibliotheken verwijderd. Ook worden er geen boeken meer uitgegeven van schrijvers met een Russische nationaliteit en is de import van boeken uit Rusland, Belarus en de door Rusland geannexeerde Oekraïense gebieden verboden. (...) Jammer dus voor Maxim Osipov, Michaïl Sjisjkin, Ljoedmila Oelitskaja, Goezel Jachina, Boris Akoenin en Svetlana Alexijevitsj, die Poetins oorlog in Oekraïne afkeuren en in hun boeken juist laten zien waar diens wreedheid vandaan komt. (...)

Oekraïne, waar overigens 30 procent van de bevolking alleen Russisch spreekt (...)

Ook buiten Oekraïne voert de Oekraïense regering campagne om de Russische cultuur te cancelen. (...) Nu begrijp ik die woede ergens wel, maar vind het toch te ver gaan. Zeker als ik aan Thomas Mann denk, die na het aan de macht komen van Hitler in 1933 zijn geliefde Duitsland tegen zijn zin verliet en in 1938 naar Amerika vluchtte. Daar zei hij tijdens een persconferentie: ‘Where I am, there is Germany. I carry my German culture in me.’ (...)

Zo’n gedwongen afscheid van Duitsland ervoer ik ook in Konrad Merz’ onlangs in vertaling heruitgegeven Exil-roman Ein Mensch fällt aus Deutschland (1936). (...) Maar toch mist hij zijn vaderland intens. Dat merk je als hij aan het einde van het boek naar de Duitse grens reist en met zijn zakdoek naar de overkant zwaait. Wranger kan een afscheid niet zijn. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #cultuur #boeken #theater #muziek #thomas_mann #konrad_merz #ballingschap #oorlog #poetin #rusland #oekraine #boycot #culturele_boycot

Migranten namen de oliebol en de bolus mee naar Nederland

NRC

Migratie - Migranten hebben mede vorm gegeven aan de ontstaansgeschiedenis van Nederland. Dat blijkt uit een nieuwe migratiegeschiedenis, waarin de nadruk ligt op hen die een reden hadden om te vluchten voor geweld of onderdrukking.

Iedereen die bang is dat Nederland verandert door de komst van migranten zou er goed aan doen De Vluchtelingenrepubliek. Een migratiegeschiedenis van Nederland te lezen. (...)

(Tekst loopt door onder de foto.)

Belgische vluchtelingen van brengen in de open lucht de nacht door langs de Belgisch-Nederlandse grens, in oktober 1914.

Willem van Oranje werd bijna twintig jaar geleden dan wel uitgeroepen tot ‘Grootste Nederlander’, schrijven De Boer en Janssen in hun inleiding, maar menigeen die op hem stemde zal zich niet hebben gerealiseerd dat het ‘een man betrof die niet in Nederland was geboren, zijn leven lang Frans sprak, en een groot deel van zijn dagen als vluchteling in het buitenland had versleten’. (...)

‘Genetici, archeologen en historici zijn het er dan ook over eens dat het overgrote deel van de huidige Nederlandse bevolking een – onvermoede – migratieachtergrond heeft.’ (...)

‘Dit boek laat zien dat de historische realiteit lijnrecht indruist tegen deze nativistische fantasieën.’ (...)

De term asielzoeker is van recente, laat-twintigste-eeuwse datum. Maar de ambiguïteit die het woord uitstraalt is niet nieuw – het is een ‘twijfelwoord’, stelt één van de auteurs, dat niet toevallig lijkt op ‘gelukszoeker’. Ook in het verleden hadden migranten vaak een combinatie van redenen om te verhuizen. Naast vluchtmotieven als angst voor oorlog of voor een politiek guur klimaat speelden niet zelden ook economische overwegingen een rol. (...)

Omgekeerd waren het niet altijd louter humanitaire overwegingen die de autoriteiten in Nederland ertoe aanzetten om migranten te verwelkomen. In de jaren 1580 zagen verschillende stadsbesturen in Holland zakelijke voordelen in het aantrekken van oorlogsvluchtelingen uit het Zuiden. (...)

In de periode 1914-1918 verleende Nederland onderdak aan ongeveer een miljoen Belgen, op een bevolking van zes miljoen – een getal waarbij de huidige aantallen asielzoekers verbleken. Dat vroeg nogal wat barmhartigheid van de bevolking, want hoewel Nederland neutraal bleef leed het wel onder de oorlog. (...)

Rond 1600 bestond bijvoorbeeld de helft van de bevolking van Haarlem uit (meest Vlaamse) oorlogsmigranten. En wat te denken van de 300 tot 400 duizend mensen uit Indonesië die in de periode 1945-’62 naar Nederland kwamen? Voor hen gold wat voor de meeste migranten geldt: na enkele decennia zijn ze keurig geïntegreerd. (...)

Ontnuchterend is het ook om te lezen hoe de autoriteiten zich de afgelopen decennia steeds weer lieten overvallen. Steeds weer werd geprobeerd procedures te versnellen, en steeds weer waren er toch te weinig ambtenaren en te weinig opvangplaatsen. (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #nederland #boeken #migranten #migratie #vluchtelingen #oliebol #bolus #joden #sefardische_joden #asjkenazische_joden #zure_haring #nativisme #gastarbeiders #amsterdam #leiden #delft #haarlem #hugenoten #groningen #woI #eerste_wereldoorlog #indonesie #indie #nederlands_indie #mulukkers #sri_lanka #tamils

De echte dreiging voor democratieën? De invloed van technologie, aldus techcriticus Jamie Susskind.

NRC

Interview | Jamie Susskind - Mensen zijn niet perfect. Dus hoe kan je erop vertrouwen dat softwareontwikkelaars technologie ontwikkelen die mensen en democratieën dient? Hoog tijd om na te denken over betere controle. (...)

Het grootste probleem van dit digitale tijdperk is níét dat de grote technologiebedrijven lak hebben aan onze privacy. De echte dreiging voor ons, en onze democratieën, is breder. Namelijk: dat Google, Meta, Amazon en de andere grote techbedrijven een enorme politieke factor zijn geworden, terwijl ze nauwelijks ter verantwoording te roepen zijn. (...)

(Tekst loopt door onder de illustratie.)

Hij geeft zelf een krachtige voorzet, inclusief praktische suggesties, in zijn vorig jaar verschenen boek The Digital Republic; On Freedom and Democracy in the 21st Century.

Susskind richt zijn pijlen niet in de eerste plaats op de techreuzen of op de topmannen die het daar voor het zeggen hebben. Hij spreekt over „ons gemeenschappelijke falen” om technologie in goede banen te leiden. „Veel te lang hebben we digitale technologieën bekeken vanuit de optiek: wat hebben we er als consument aan, of wat is de commerciële waarde ervan? Ik vind dat we er in politieke termen over moeten denken.” (...)

„Nu gaan we een tijdperk in waarin technologie [bijv. ChatGPT] politieke betogen kan opstellen. Sneller, en soms beter, dan de gemiddelde mens dat kan. Dat vind ik nogal een wezenlijke verandering voor onze democratie.” (...)

„Straks hebben we het niet meer over door technologie geschreven regels op een pagina, maar over door AI gegenereerde gezichten en stemmen die overtuigend zijn. Ze kunnen er zelfs op worden toegesneden om speciaal aantrekkelijk te zijn voor de specifieke persoon die ernaar kijkt.

„Daarom zeg ik: het digitale is politiek.” (...)

„[Software engineers] oefenen macht uit over ons leven. Ze reguleren de informatie die via digitale systemen over de wereld wordt verspreid. De algoritmes die ze schrijven, kunnen invloed hebben op het functioneren van de democratie en op kwesties van sociale rechtvaardigheid: op de toewijzing van woningen, de vaststelling van verzekeringspremies of het functioneren van ons strafrechtelijk systeem. Als je regels schrijft die miljoenen mensen moeten volgen, dan is dat politiek – ook al komt er geen parlement aan te pas.” (...)

„Bij artsen, advocaten, bankiers en exploitanten van kerncentrales vertrouwen we er ook niet zomaar op dat ze de juiste beslissingen nemen. Zij moeten voldoen aan normen en regels, omdat we weten dat mensen, en de instellingen die ze oprichten, niet perfect zijn.” (...)

„Je zou van digitale systemen bovendien kunnen eisen dat ze gecertificeerd zijn, zodat je ervan op aan kan dat ze aan bepaalde normen voldoen en je data er veilig zijn. Als je een gebouw binnenloopt, word je ook niet geacht zélf de kwaliteit van de architectuur te inspecteren. Je mag ervan uitgaan dat het veilig is en dat daarop is toegezien. Als je in een auto stapt, kan je er ook van op aan dat hij is goedgekeurd. Ik zie niet in waarom zo’n certificatie niet ook geregeld kan worden voor kunstmatige intelligentie of andere krachtige digitale technologieën.” (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #technologie #ai #artificial_intelligence #kunstmatige_intelligentie #politiek #democratie #big_tech #tenologiebedrivn #regulering #algoritme #haatzaaien #google #alphabet #meta #facebook #apple #microsoft #twitter #amazon #social_media #software #softwareontwikkelaar #chatgpt #zoekmachine #data #big_data

Afrika-correspondent Koert Lindijer: ‘Mijn pen danst op de ellende van anderen’

NRC

Afrika-correspondent Koert Lindijer is veertig jaar Afrika-correspondent voor NRC. Hoe veranderde Afrika in die vier decennia en wat deed dat met hemzelf? „Journalisten zijn brutale gluurders.” (...)

„Toen ik als bureauredacteur begon was de wereld zo wit, zo verschrikkelijk wit. Zo verschrikkelijk op de eigen omgeving gericht. De wereld ging over raketjes, kernkoppen. Oost, West, Sovjet-Unie, Amerika.”

(Tekst loopt door onder de foto.)

Lindijer in Somaliland, Noord-Somalië, in 1999, waar hij was voor Radio 1 en onderzoek voor zijn boek Bittereinders. Foto Petterik Wiggers/Hollandse Hoogte.

„De rest van wereld was folkloristisch. In de tijd dat de voorpagina van NRC nog een onaantrekkelijke, grote grijze massa was, schreef ik stukken over Moammar Gaddafi [van Libië, red.], Charles Taylor [van Liberia, red.], maar die haalden die voorpagina haast nooit. Ik weet nog dat ik over rijst-rellen in Liberia schreef – het begin van burgeroorlogen in de regio – en de toenmalige hoofdredacteur André Spoor zei: Wat gaat ons dat in Nederland in godsnaam aan?” (...)

Wanneer veranderde het correspondentschap?
„Met de komst van de internationale televisiestations als CNN en BBC World, eind jaren tachtig. Dan zie je dat er een grotere poging wordt gedaan om de lezer niet alleen informatie te geven, maar hem ook met beelden het verhaal binnen te trekken.”

Een wolkenkrabber op de savanne is een tijdreis door Kenia, Ethiopië, Oeganda, Congo en Soedan. Zijn zinnen zijn zwierig, soms puntige aforismen. „Mensen die niet kunnen lezen en schrijven praten.” En: „De dood is onderhevig aan inflatie.” Steeds laat hij Afrikanen aan het woord, meestal gewone mensen, maar ook moordenaars en dictators. (...)

„Tien jaar na de genocide in Rwanda reed ik over een onmogelijk modderwegje een heuvel op en ontmoette daar op een veranda een bejaarde Tutsi. Hij wees over zijn schouder, ‘daar liggen negen graven van mijn familieleden’, zei hij, ‘en deze veranda heb ik gebouwd omdat ik toch weer mensen wilde zien.’ Er kwamen inderdaad mensen naar zijn veranda, dat bleken de moordenaars van zijn familie. Dit was een gesprek van zes uur. Het is prachtig dat je zo ver kan gaan. Ik heb het allemaal meegemaakt zonder dat ik het heb meegemaakt, als je begrijpt wat ik bedoel.”

Eigenlijk niet nee.
„Het is niet mijn kind dat daar ligt te sterven. Andere mensen maken het mee, ik sta aan de zijlijn en stel vragen. Ik weet hoe makkelijk het is om van het rechte pad af te raken, hoe dun dat laagje civilisatie is. Maar: I’m not a participant.” (...)

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #journalistiek #journalist #afrika #lindijer #kenia #rwanda #ethiopie #oeganda #congo #soedan

Multatuli is goed, maar Haafner is beter

NRC

Literatuur - En weer wordt Multatuli’s ‘Max Havelaar’ tot meest relevante werk gekozen. Maar wie een echt antikoloniale schrijver wil lezen, kiest voor Jacob Haafner, schrijft Marijke Vos. (...)

Op zoek naar het werk van iemand van kleur, bij voorkeur een vrouw.

Ik ben tegen iemand aangelopen, maar ik moet bekennen dat het een man is. Een man, wit, van Europese afkomst en ook nog eens ruim tweehonderd jaar geleden overleden. Het gaat om Jacob Haafner (1754-1809); lange tijd reiziger, handelaar en avonturier, met name in de Oost, voor hij zich sinds 1805 als schrijver op de kaart zette. Als eerste antikolonialist sprak hij zich fel uit tegen de Europese overheersing in landen overzee. (...)

Na deze prijsvraag volgden literaire reisverhalen. Eerst Lotgevallen op eene reize van Madras over Tranquebaar naar het eiland Ceilon (1806), toen Reize in eenen palanquin (1808) en tenslotte vlak na zijn overlijden Reize te voet door het eiland Ceilon (1810). Postuum volgden nog enkele tekstbundels, maar vooral de eerste drie reisverhalen waren tot halverwege de negentiende eeuw succesvol, met vertalingen in het Duits, Frans, Engels en Deens.

In deze reisverhalen vertelt Haafner over zijn rondreizen in India, Ceylon en Zuid-Afrika en zijn hekel aan de „onverzadelijke gouddorst en veroveringszucht” van de westerlingen. (...)

Volgens hem hadden de inlanders absoluut geen Europese denkbeelden of ‘beschaving’ nodig, eerder was het andersom; de Europeanen zouden iets van hen kunnen leren. Hij toonde zich faliekant tegen de Europese dominantie, voor emancipatie, voor vrijheid, voor gelijkheid en de uniciteit en waarde van elke cultuur op zich. (...)

Hele artikel

Tekening, gemaakt door de schrijver Jacob Haafner.

Tags: #nederlands #literatuur #boeken #haafner #jacob_haafner #multatuli #max_havelaar #kolonie #kolonialisme #uitbuiting #slavernij #schrijver #antikolonialisme

De brave soldaat Švejk laat na honderd jaar nog altijd zien dat oorlog iets absurds is

NRC

Anti-oorlogsliteratuur Honderd jaar geleden overleed de Tsjechische schrijver Jaroslav Hašek (1883-1923). Zijn onvoltooide en nog altijd actuele anti-oorlogssatire over de geniaal naïeve soldaat Švejk laat zien dat oorlog totaal absurd is. (...)

Jaroslav Hašek: De lotgevallen van de brave soldaat Švejk. Illustraties van Josef Lada. Vert. Roel Pieters. Nawoord Kees Mercks. Pegasus, 876 blz. € 29,90.

Hele artikel

Praag (Tsjechië) 2016 (Foto Bert Ernste)

Tags: #nederlands #boeken #oorlog #oologsroman #anti-oorlogsroman #Jaroslav_Hašek #soldaat_Švejk #svejk #hasek #anti-oorlogssatire #habsburg #religie #oorlogsretoriek #kanonnenvoer

De rijken hebben het gedaan

De Groene Amsterdammer

De millennials in de oude industriesteden, die elkaar de maat nemen over vlieggedrag en eetpatroon, zijn blind voor de omstandigheden waaronder hun voedsel, kleding en smartphone worden geproduceerd. Volgens de Amerikaanse geograaf Matt Huber moet de klimaatbeweging de klassenstrijd herontdekken.

(Tekst loopt door onder de foto.)

Foto: Golfbaan en huizen naast de onontwikkelde woestijn op 7 december 2022 bij Palm Desert, Californië. Volgens de U.S. Seasonal Drought Outlook is een vierde opeenvolgend jaar van droogte waarschijnlijk in Californië, ondanks twee recente stormen die in een groot deel van de staat voor neerslag hebben gezorgd © Mario Tama / Getty Images.

1871 was een keerpunt in de geschiedenis van het economisch denken. In dat jaar publiceerden de Oostenrijker Carl Menger, de Fransman Léon Walras en de Brit Stanley Jevons teksten waarin zij de markt in het centrum plaatsten van de wetenschappelijke aandacht. (...)

Oftewel: economie gaat uitsluitend over marktgedrag. (...)

Het zijn de kosten van arbeid, kapitaal en grondstoffen die bepalen hoeveel de consument moet betalen, niet de schaarsteverhoudingen op markten. En zeker bij Marx moet dit worden begrepen als een fenomeen dat mede bestaat bij de gratie van ecologische en sociale processen die zelf pre- of buiten-kapitalistisch van aard zijn. (...)

Menselijke activiteiten zijn ook ondenkbaar zonder een continu stofuitwisselingsproces met de natuur. In Das Kapital weidt Marx uitvoerig uit over hoe kapitalistische winst niet alleen de uitkomst is van het afromen door de kapitalist van de relatieve meerwaarde die de arbeider produceert, maar ook afhankelijk is van de toe-eigening van schaarse grondstoffen en de mogelijkheid om afval, uitstoot en deposities kosteloos over de schutting van de buren te kieperen. In het derde deel van Das Kapital voegt bezorger Friedrich Engels aan een passage van Marx over de chemische transformatie van kool in gas een zinsnede toe waarin hij er fijntjes op wijst dat dit leidt tot de uitstoot van CO2: in 1894! (...)

[D]e jonge Marx was eigenlijk een ecoloog avant la lettre met een opmerkelijke gevoeligheid voor de biologisch-ecologische fundamenten van het menselijk bestaan. (...)

De Amerikaanse geograaf Matt Huber uit het voormalige industriestadje Syracuse in de staat New York is een van de loten aan deze stam. Zijn vorig jaar verschenen Climate Change as Class War: Building Socialism on a Warming Planet is een fantastisch uithangbord voor de conceptuele rijkdom, analytische precisie en thematische diepte die een marxistisch perspectief op de huidige klimaatcrisis te bieden heeft. (...)

Climate Change as Class War maakt, zoals de titel al aangeeft, overtuigend duidelijk dat de strijd tegen klimaatverandering alleen gewonnen kan worden als de klimaatbeweging het belang van klassenstrijd herontdekt en zich niet laat afleiden door de erkenningsstrijd van identitaire bewegingen. (...)

71 procent van alle CO2-emissies die sinds 1988 in de atmosfeer terecht zijn gekomen, schrijft Huber, is afkomstig van een ampele honderd bedrijven, waaronder de grootste olie-ondernemingen, staalfabrieken en chemische concerns, en de grootste voedselproducenten. (...)

Het is om die reden dat Matt Huber en zijn ideologische geestverwanten het woord ‘Antropoceen’ ter aanduiding van het tijdvak waarin de mens de belangrijkste determinant van de klimatologische condities op aarde is geworden, radicaal afwijzen en vervangen door het neologisme Kapitaloceen: het zijn de rijken die verantwoordelijk zijn voor het leeuwendeel van de ecologische destructie. Of nog preciezer: het is de klasse van eigenaren van de productiemiddelen (kortweg kapitalisten geheten) die verantwoordelijk is en dus politiek ter verantwoording moet worden geroepen. Dat is de klassenstrijd waar Huber toe oproept. (...)

Progressieve bewegingen worden gekenmerkt door een bijna neurotische obsessie met de marge en vergeten dat de sleutel voor maatschappelijke verandering niet daar ligt maar bij de grote meerderheid die tot de werkende klasse kan worden gerekend. (...)

[W]ie grote groepen mensen wil mobiliseren moet zich richten op de gedeelde belangen van die mensen; en die gedeelde belangen zijn klassenbelangen: meer bestaanszekerheid bij een rechtvaardige verdeling van de vergroeningsopdracht om klimaatopwarming tegen te gaan. (...)

Huber heeft dan ook weinig op met het degrowth-denken van de romantische tak van de klimaatbeweging. Net zoals Marx en Engels zich in het Communistisch manifest afzetten tegen de idealen van kleinschaligheid en ambachtelijkheid van het utopisch socialisme, en benadrukten dat het communistische eindstation wat hen betrof niet een breuk met de geïndustrialiseerde moderniteit van het kapitalisme was, maar juist een verdere radicalisering ervan, zij het onder meer eigendomsverhoudingen. (...)

Dat is, zegt Huber, de politieke strijd die gestreden moet worden: hoe verdelen we de beschikbare ecologische ruimte op een manier die de mondiale armen noodzakelijke welvaartsgroei toestaat. Niet: hoe stoppen we de mondiale grondstof-intensieve economische groei om snel binnen de beschikbare ecologische bandbreedte te komen. (...)

oortkomend uit de golf van sociale bewegingen in het mondiale noorden van de jaren zestig en zeventig is de klimaatbeweging primair buitenparlementair, beschikt ze over een beperkt actierepertoire (demonstraties, blokkades, ludieke acties) en vertrouwt ze op de veranderingsmacht van de kleine voorhoede voor systeembrede transities. (...)

Volgens Matt Huber is de strijd voor een duurzame toekomst vergeefs als werknemers en burgers geen controle weten te verkrijgen over de productiemiddelen. En dat is een strijd die je niet wint met kleine, leninistische voorhoedes, maar alleen door te bouwen aan grote politieke meerderheden. (...)

Wie door zijn oogharen naar het milieudebat kijkt, ziet inderdaad een opmerkelijke versmalling van het probleem en een al even opmerkelijke technocratisering van de oplossingen opdoemen. Het probleem zou te veel koolstof zijn en de oplossing het beprijzen van dat surplus en het vervolgens construeren van markten waarop die beprijsde koolstof verhandeld kan worden. (...)

De hoogopgeleide professionals die tegenwoordig de industriesteden van weleer bevolken en hun brood verdienen met het analyseren en bewerken van (digitale) ideeën wentelen zich in zalige onwetendheid over de omstandigheden waaronder hun voedsel, hun kleding, hun smartphone en hun schoeisel worden geproduceerd.

Volgens Huber heeft de groeiende afstand tussen de plek van consumptie en de plek van productie ertoe geleid dat het merendeel van de hoogopgeleide stadsbewoners die gaan over politiek, beleid en debat zelf zijn gaan geloven in de schone, groene en vreedzame idylle van het gedeïndustrialiseerde kapitalisme, die hen in een dagelijkse omgeving constant aanstaart. (...)

Fabrieken, werkplaatsen en andere fysieke manifestaties van de bewerking van grondstoffen door arbeid en kapitaal die we productie noemen, zijn simpelweg buiten het blikveld van de meeste burgers beland. (...)

Ten tweede komt het door het breed gedeelde narratief – van academia tot media – dat in het postindustriële kapitalisme van vandaag klasse er niet langer toe doet. Opleiding is belangrijker dan financieel kapitaal. En dus is discriminatie op basis van etniciteit en gender belangrijker geworden dan klasse. (...)

Het gevolg zie je in de klimaatbeweging: een desastreuze combinatie van technocratische marktoplossingen aan de ene kant en een loos appèl op individueel consumptiegedrag aan de andere. En het grootkapitaal is de lachende derde: geen pijnlijke inperkingen van het eigendomsrecht, veel gloednieuwe markten voor groene technologieën, en ondertussen mooie sier makend met een moraliserende agenda van inclusiviteit, diversiteit en duurzaamheid.’ (...)

Huber is erg positief over de oorspronkelijke Green New Deal zoals in 2018 gepresenteerd door Ocasio-Cortez en Markey. Dat is nu ruim vier jaar geleden. Hoe kijkt u daar nu naar?

‘Ik was en ben erg gecharmeerd van de veranderingstheorie die aan het plan ten grondslag ligt. Namelijk dat verduurzaming alleen mogelijk is als je het vooral ten goede laat komen aan de werkenden. (...)

De vraag is alleen of het voldoende is om het diepgewortelde politieke cynisme bij de niet-stemmers te doorbreken. (...) Ik kreeg steeds opnieuw te horen dat het weliswaar mooi klonk, maar dat het toch nooit zou gebeuren. Veertig jaar neoliberalisme heeft kiezers murw gemaakt. (...)

En dat betekent dat het anders moet: niet mobiliseren door verhalen te vertellen en plannen te maken, maar door effectief iets te doen, materieel, aan de leefomstandigheden van de afgehaakten, om op die manier hun vertrouwen terug te winnen.’

Hele artikel

Tags: #nederlands #boeken #marx #engels #economie #klimaat #klimaatverandering #klimaatcrisis #klimaatbeweging #ecologie #natuur #grondstoffen #arbeiders #kapitaal #klassenstrijd #klimaatbeweging #consumentisme #markt #marktdenken #marktfundamentalisme #antropoceen #kapitaloceen #identitaire_bewegingen #degrowth #vergroening #duurzame_energie #green_new_deal #verduurzaming